به گزارش تبریزمدرن ، دراین گزارش شما را با برخی از خانه‌های تاریخی شهر تبریز آشنا می‌کنیم تا اگر روزی به این شهر آمدید، سری به آن‌ها بزنید و به گذشته‌های دور مردمان این سرزمین سفر کنید.

فلسفه معماری خانه های قدیم ایجاد آرامش و لذت از خانه نشینی است در معماری قاجار هنر فوق العاده اهمیت دارد، کاربری هر قسمت از خانه از جمله مطبخ، اتاق مهمان و نشیمن و سردابه هوشمندانه طراحی و ساخته شده است کافی است تا قدم در این خانه ها بگذاری تا روح خود را در کالبد وجودت بدمد و تورا به حال و هوای روزهایی ببرد که زندگی ماشینی از تو گرفته است:

خانه مشروطه (موزه‌ی مشروطه)

خانه‌ی مشروطه از معروف‌ترین و مهم‌ترین خانه‌های تاریخی شهر تبریز است. این خانه که هم‌اکنون به‌موزه‌ی مشروطه تبدیل شده است، در سال ۱۲۴۷ به دست «حاج ولی معمار تبریزی» بنا شد.

معماری این خانه به سبک معماری دوران قاجار بوده و در دو طبقه، با زیربنای ۱۳۰۰ متر مربع ساخته شده است. پنجره‌های ارسی با شیشه‌های سرخ و سبز و سفید، درهای منبت کاری شده، غلام گردش، کلاه فرهنگی و نورگیر این خانه یادآور خانه‌های زیبا و اصیل دوره‌ی قاجار است. دیدن حیاط زیبای آن با گل‌ها، درختان و حوض کوچک، جان و دل آدمی را سرشار از نشاط و زندگی می‌کند. در سال ۱۳۷۵ این خانه تبدیل به موزه شد و آثار و اسناد مربوط به انقلاب مشروطه از جمله سلاح کمری ستارخان، فرش مشروطه و وسایل شخصی سران مشروطه در معرض دید عموم قرار گرفت. این اثر تاریخی در سال ۱۳۵۴ با شماره‌ی ۱۱۷۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

آدرس بنا: تبریز، راسته کوچه واقع در غرب بازار تبریز، روبروی مسجد جامع تبریز

خانه حیدرزاده

محله‌ی مقصودیه از محله‌های قدیمی تبریز است و به‌راحتی می‌توانید با گشت و گذار در آن، خانه‌های تاریخی و زیبای بسیاری پیدا کنید. یکی از آن‌ها خانه‌ی حیدرزاده است که در سمت جنوبی شهرداری تبریز قرار گرفته است.

در مورد تاریخ دقیق ساخت این بنا اطلاعات و اسنادی در دست نیست اما کارشناسان میراث فرهنگی بر اساس مطالعات میدانی ادعا می‌کنند که قدمت خانه به ۱۳۰ سال می‌رسد. گفته می‌شود «حاج حبیب لک» معمار این بنا بود و در نقشه‌ی دارالسلطنه‌ی تبریز این ساختمان به نام خانه‌ی «حاج قلی خان سرتیپ» آورده شده است.

مساحت خانه ۹۰۰ متر مربع بوده و در دو طبقه ساخته شده است که ساختمان میان حیاط اندرونی و بیرونی قرار دارد. تمامی پنجره‌ها چوبی و کنده‌کاری شده هستند و در قسمت بالایی، شیشه‌های رنگی دارند که به این خانه شادابی و سرزندگی می‌بخشد. مانند اکثر خانه‌های قاجار، در زیرزمین حوض‌خانه‌ای با یک حوض و فواره وجود دارد و دیوارها و طاق‌ها آجرکاری شده‌اند. قسمت‌های دیگر خانه توسط سالن به یکدیگر راه دارند. اتاق اصلی این خانه یا همان شاه‌نشین، زیباترین اتاق این عمارت است. خانه‌ی حیدرزاده در سال ۱۳۸۰ بازسازی شد و امروزه به‌عنوان مرکز اطلاع‌رسانی گردشگری استان آذربایجان شرقی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این بنا در سال ۱۳۷۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

آدرس بنا: تبریز، خیابان مقصودیه، سمت جنوبی عمارت شهرداری

خانه حریری

از دیگر خانه‌های تاریخی دوره‌ی قاجار تبریز می‌توان به خانه‌ی حریری اشاره کرد. این خانه آینه‌ی تمام نمای هنر دیوارنگاری قجری است و در اوایل حکومت آن‌ها ساخته شده است. این بنا یک حیاط اندرونی، یک حیاط بیرونی و دو بلوک خانه دارد. خانه‌ها رو به قبله هستند و نمای بیرونی ساختمان با دیوارنگاری‌هایی آراسته شده که از موضوعات اساطیری کهن همچون داستان یوسف و زلیخا و دیگر داستان‌های تاریخی الهام گرفته شده است. این خانه در سال ۱۳۹۵ تبدیل به موزه‌ی مطبوعات، چاپ و دیپلماسی تبریز شد و هم اکنون نیز در دست تکمیل است. خانه‌ی حریری در ۲۷ دی ما۱۳۷۷ با شماره‌ی ۲۲۴۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

آدرس بنا: تبریز، خیابان تربیت، کوچه‌ی نورهاشمی، پلاک ۱۳۲

خانه گنجه‌ای زاده

خانه‌ی گنجه‌ای زاده از دیگر خانه‌های قدیمی تبریز است که از دوران قاجار به یادگار مانده است. معماری خانه تلفیقی از معماری قاجار و پهلوی است. بخش شرقی ساختمان مربوط به دوران قاجار است و بخش غربی آن در اوایل حکومت پهلوی اول بنا شده است که فصل جدیدی از معماری را در ایران رقم زد. پنجره‌های بخش غربی آن چهار گوش است و زاویه‌ی تیز دارد و از پنجره‌های خمیده، شیشه‌های رنگارنگ و معماری سنتی ایران خبری نیست. مساحت این خانه ۳ هزار متر مربع است و قسمت شرقی در ۳ طبقه ساخته شده و همه‌ی اتاق‌ها در یک ردیف، بدون اندرونی و بیرونی قرار گرفته‌اند. بخش اصلی خانه اتاق طنبی (نشیمن) است و زیر آن حوض‌خانه قرار دارد. ایوان آن پنج دهنه دارد که با قوس‌های نیم‌ دایره پوشانده شده است. متاسفانه حیاط اندرونی شمالی ساختمان از بین رفته است و دیواری مقابل آن کشیده‌اند.

آدرس بنا: تبریز، محله‌ی مقصودیه، روبروی دانشکده معماری

خانه بهنام (خانه‌ی قدکی)

خانه‌ی بهنام از بناهای تاریخی شهر تبریز، مربوط به اواخر دوره‌ی زندیه و اوایل دوره‌ی قاجار است. این ساختمان کاربردی مسکونی داشت و در زمان حکومت ناصر الدین شاه نوسازی شد و با نقاشی‌های زیبای سبک قجری آن را تزیین کردند.

در مرمت‌های اخیر، چند نقاشی ایرانی فرسکو (فرسکو به چندین شیوه‌ی نقاشی مرتبط به هم اشاره دارد که روی گچ، دیوار یا سقف کار می‌شود) کشف کرده‌اند و هم اکنون متخصصان در حال تعمیر آن‌ها هستند.

این بنای تاریخی با مساحت ۳ هزار متر مربع، دو ساختمان دارد که ساختمان اصلی به‌عنوان ساختمان قشلاقی و ساختمان کوچک‌تر به‌عنوان ساختمان ییلاقی استفاده می‌شد. هم‌چنین دو حیاط اندرونی و بیرونی بنا یادآور صفای خانه‌های قدیمی ایرانی است.

در حال حاضر خانه‌ی بهنام با معماری زیبای قاجاری که شامل تالار اورسی، حوضخانه، اتاق گوشواره، دهلیز و نقاشی‌های زیبای آن دوران، به‌عنوان دانشکده‌ی معماری و شهرسازی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

این بنا بسیاری از خانه‌های تاریخی دیگر، اندرونی و بیرونی دارد. اندرونی در قسمت شمالی خانه قرار گرفته که اتاق‌هایی در شرق و غرب دارد که مشرف به حیاط اندرونی هستند.

آدرس بنا: تبریز، میدان ساعت، محله‌ی مقصودیه

خانه شربت اوغلی (کمپانی)

خانه‌ی شربت اوغلی از دیگر خانه‌های قدیمی مشهور تبریز است که قدمت آن به دوران قاجار می‌رسد. این خانه در خیابان ثقه الاسلام و محله‌ی قدیمی سرخاب قرار دارد و روح معماری دوران قاجار در خشت خشت این خانه دمیده شده و هنوز هم زنده است

مساحت خانه ۱۵۰۰ متر مربع است و ۱۳۰۰ متر زیر بنا دارد. عمارت در ۳ طبقه ساخته شده است و دو حیاط دارد، یکی شمالی و دیگری جنوبی. برای ورود به خانه از در شمالی از یک هشتی عبور می‌کنید که به طبقه‌ی اول هم چند پله می‌خورد. ورودی حیاط جنوبی نیز دالانی است که طاق نمای آجری دارد و قبلا سرپوشیده بود. در قسمت همکف و طبقه‌ی اول، طنبی‌ها و اتاق‌های تو در تویی وجود دارد و در مرکز طبقه‌ی اول تالار مرکزی قرار گرفته است. طبقه‌ی همکف و اول از راه پله‌ای مرکزی به‌ یکدیگر راه دارند و راه ورود به زیر زمین از داخل ساختمان، از قسمت شمالی است که از طریق ۲ راه‌پله است، سقف آن به شکل طاق بوده و چند دالان تو در تو زیرزمین عمارت را شکل داده‌اند. نمای قسمت شمالی بنا آجری است و سمت جنوبی ستون‌های چوبی دارد که با سرستون‌های گچی زینت یافته‌اند. در اوایل دوران پهلوی در ضلع شمالی خانه، اتاق‌هایی در دو طبقه به این بنا اضافه شد.

خانه‌ی شربت اوغلی متعلق به «حاج مجید شربت اوغلی»، پسر «نایب هاشم خان» و از تاجران سرشناس فرش تبریز بود و کاربردی مسکونی داشت. گفته می‌شود در روز عاشورا و تاسوعای حسینی دسته‌جات عزاداری از بازار تبریز وارد حیاط شمالی عمارت می‌شدند و عزاداری می‌کردند. بعد از آن‌ها پذیرایی می‌شد. در سال ۱۳۶۹ شهرداری تبریز این عمارت را خریداری و بعد از مرمت، میراث فرهنگی خانه‌ی شربت اوغلی را به فرهنگسرای تبریز تبدیل کرد. این بنا در ۶ اسفند ماه ۱۳۷۹ به شماره‌ی ۳۲۲۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

آدرس بنا: تبریز، خیابان ثقه الاسلام محله قدیمی سرخاب

خانه اردوبادی

 خانه‌ی اردوبادی از خانه‌های دوره‌ی پهلوی است که در اوایل حکومت رضاشاه ساخته شد. اغلب خانه‌های آن دوره از خشت و آجر ساخته می‌شد اما خانه‌ی اردوبادی تنها خانه‌ی تاریخی تبریز است که از آجر و سنگ‌های ساختمانی بنا شده است و از این حیث معماری آن اهمیت ویژه‌ای دارد. این خانه در جنگ جهانی دوم و اشغال تبریز توسط روس‌ها، سفارت عراق بود. این عمارت با مساحتی حدود ۱۶۰۰ متر مربع، در ۳ طبقه ساخته شده است و امروزه به مرکز اسناد ملی شمال غرب تبدیل شده است. خانه‌ی اردوبادی در ۲۶ آبان سال ۱۳۷۸ با شماره‌ی ۲۴۹۹ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

آدرس بنا: تبریز، خیابان ارتش جنوبی، پلاک ۸۴

خانه صرافلار (موزه‌ی سفال)

قدمت خانه‌ی صرافلار به دوران قاجار و اوایل دوره‌ی پهلوی می‌رسد. این عمارت شامل زیرزمین و طبقه‌ی فوقانی می‌شود و ایوان آن با ستون‌های گچ‌کاری شده‌ی زیبا یادآور سبک خاص دوران قاجار است. در وسط حیاط، حوضی بزرگ وجود دارد که باغچه‌های دو طرف آن به زیبایی و سرسبزی عمارت افزوده است. طبقه‌ی همکف سازه‌ی قابی دارد اما سقف زیرزمین به‌شکل طاق و گنبدی است. در زیرزمین مانند دیگر خانه‌های قاجار حوض‌خانه‌‌ای قرار گرفته است و دو اتاق جانبی، یک اتاق مستطیلی و یک راهرو هم وجود دارد. سازمان میراث فرهنگی استان آذربایجان شرقی اقدام به خرید این خانه کرد و پس از مرمت و بازسازی بنا، در سال ۱۳۷۴ از این عمارت به‌عنوان نمایشگاه و خانه‌ی سفال تبریز بهره‌برداری شد. خانه‌ی صرافلار در ۱۷ اسفند سال ۱۳۸۱ به‌ شماره‌ی ۷۸۰۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

آدرس بنا: تبریز، خیابان شمس تبریزی، ایستگاه گرو، کوچه‌ی صرافلار، کوچه‌ی شهید نوروزی، پلاک ۱۰۰

خانه سرخه‌ای

خانه‌ی سرخه‌ای از خانه‌های دوران قاجار در محله‌ی سرخاب است که مالک آن «میرزا مهدی فراشباشی» داماد مظفرالدین شاه بود. عمارت در دو طبقه ساخته شده است و حیاط اندرونی و بیرونی دارد. هشتی بنا در ضلع جنوبی قرار گرفته است و اگر بخواهید وارد بخش اندرونی شوید، تنها راه موجود از طریق حیاط بیرونی است. قسمت اصلی عمارت طنبی وسیعی به ابعاد ۵/۹متر در ۵ متر است که پنجره‌های آن مشرف به ایوان، حیاط و باغچه‌ی ضلع جنوبی است.

ایوان‌ها ستون‌دار هستند و دسترسی آن‌ها به یکدیگر از دو طرف طنبی است. زیرزمین خانه حوض‌خانه‌ی بزرگی دارد که از زیباترین بخش‌های بنا است. خانه‌ی سرخه‌ای در ۱۹ مرداد ماه ۱۳۷۹ به‌ شماره‌ی ۲۷۷۹ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است و سازمان میراث فرهنگی استان هم‌اکنون در حال مرمت و بازسازی این خانه است.

آدرس بنا: تبریز، خیابان ثقه الاسلام، نرسیده به درب قدیمی سرخاب (سرخاب قاپوسی)

خانه لاله‌ای

قدمت خانه‌ی لاله‌ای به اوایل دوران پهلوی می‌رسد. این خانه متعلق به «مرحوم یحیی ذکا»، از پژوهشگران برجسته‌ی معاصر بود و وی را می‌توان یکی از بنیان‌گذاران موزه در ایران نامید . این خانه را به «دفتر پژوهش‌های تاریخی یحیی ذکا» تبدیل کرده‌اند. این بنا در دو طبقه ساخته شده است که عرضه‌ی آن ۹۰۰ متر مربع و اعیانی آن ۶۰۰ متر مربع است.

در طبقه‌ی همکف یک اتاق مرکزی و دو اتاق جانبی قرار دارد و راه ورود به این طبقه از طریق ۲ راه‌پله است. به طبقه‌ی اول نیز می‌توان از راه‌پله‌ی کلاه فرنگی وارد شد که یک تالار بزرگ و چند اتاق دیگر دارد. این بنا دو ایوان با ستون‌ها و سرستون‌های گچ‌کاری شده دارد و زیبایی خاصی به نما بخشیده است. خانه‌ی لاله‌ای دو ورودی دارد که یکی در قسمت غرب و دیگری در جنوب غربی بنا قرار گرفته است و ساختمان اصلی در ضلع شمالی آن قرار دارد. در حیاط خانه حوضی زیبا توسط باغچه‌های گل‌‌کاری احاطه شده و خانه را به بهشت کوچک قجری تبدیل کرده است. در قسمت شمالی حیاط خلوت هم قرار دارد که روشنایی خانه را تامین می‌کند. خانه‌ی لاله‌ای در ۲۰ آذر ماه ۱۳۷۹ به شماره‌ی ۲۹۱۹ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

آدرس بنا: تبریز، خیابان ارتش جنوبی، کوچه‌ی صدر

خانه بلورچیان – آذربایجان شرقی

خانه بلورچیان از جمله آثار اواخر دوره قاجاریه است که سردر پر نقش و نگارش توجه هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند، از در ورودی با یک پله می‌توان وارد هشتی‌اش شد. ساختمان اصلی در قسمت شمالی آن قرار دارد و رو به جنوب دارای ایوان ستون‌دار است.

طنبی مشرف به ایوان و اتاق‌های جانبی (گوشوار) طرفین ایوان را تشکیل می‌دهد. حیاط اندرونی در شمالی‌ترین بخش ساختمان و طرفین آن اتاق‌های در شرق و غرب که مشرف به حیاط اندرونی می‌باشد.

خانه بلورچیان دارای زیرزمین بوده و اتاق‌های زیر طنبی برای نشیمن تابستانی (حوضخانه) و دیگر اتا‌ق‌ها به صورت انباری و مطبخ استفاده می‌شود.

از خصوصیات بارز این خانه کامل بودن مجموعه و رعایت تقارن در نما است. تزئینات آجر به کار رفته در سردر و سرستون‌های نمای جنوبی، کاربندی حوضخانه، پنجره‌های ارسی و دیگر تزئینات چوبی به کار رفته در بنا دارای زیبایی خاصی است.

آدر بنا: تبریز، خیابان ارتش جنوبی، کوچه صدر

خانه بهنام 

خانه بهنام از جمله قدیمی‌ترین خانه‌های تاریخی شهر تبریز است که در اواخر دوران زندیه و اوایل دوران قاجار، به عنوان یک خانه مسکونی ساخته و در زمان ناصرالدین شاه قاجار، نوسازی و با نقاشی‌هایی تزیین شده است

بنا، مجموعه‌ای کامل به صورت اندرونی و بیرونی است و شامل هشتی ورودی، دالان سردر، حیاط بزرگ بیرونی، حیاط اندرونی، ایوان ستون‌دار برای نشیمن تابستانی در جنوب می‌باشد.

ساختمان اصلی در شمال حیاط و رو به جنوب دارای ایوان ستوندار است و دارای زیرزمین است. اتاق‌های زیرطنبی برای نشیمن تابستانی و دیگر اتاق‌ها به صورت انباری درآمده است. از خصوصیات بارز این بنا کامل بودن مجموعه، پلان معماری، تنوع در ابعاد اتاق ضمن رعایت تقارن در نما است.

خانه بهنام به دلیل معماری ظریف، پنجره‌های مشجر و طاق‌ها و ایوان‌های بلند و بزرگ خود جلوه ویژه‌ای دارد. وسعت اعیانی خانه بهنام ۳ هزار مترمربع بوده و منظره بیرونی آن به دلیل گچبری‌های هنرمندانه، نمای آجری سرخ‌گون و حوض آسمانی‌رنگ وسط حیاط، خیره کننده است.در بازسازی اخیر این خانه، چند نگارگری ایرانی فرسکو کشف شده است.

 آدرس بنا: میدان ساعت، محله‌ی مقصودیه، دانشکده معماری

خانه علی مسیو

علی مسیو تنها فرزند «حاج محمد باقر تبریزی» بود و در محله‌ی نوبر تبریز زندگی می‌کرد. وی مانند پدرش از بازرگانان بنام این شهر و بسیار مورد احترام مردم بود. علی مسیو را می‌توان از نخستین بنیان‌گذاران «جنبش کارگری ایران» دانست

خانه‌ی وی در کوچه‌ی صدر و در مجاورت خانه‌ی ختایی‌ها قرار دارد و قدمت آن به دوران قاجار می‌رسد. این بنا در دو طبقه ساخته شده و شامل یک حیاط اندرونی و یک حیاط بیرونی است. ارتباط این دو حیاط از طریق یک ورودی است و با بالا رفتن از ۲ پله، می‌توان به حیاط اندرونی رسید. در اغلب خانه‌های قدیمی قاجار حیاط اندرونی و بیرونی با قرار گرفتن یک ساختمان میان آن‌ها از هم جدا می‌شدند اما این اصل در معماری خانه‌ی علی مسیو به‌کار نرفته و فقط با یک دیوار این دو حیاط را از هم جدا کرده‌اند. زیرزمین خانه نیز به‌عنوان ورودی خانه‌ی همسایه مورد استفاده قرار می‌گرفت. بالای پنجره‌های ساختمان با تزئینات گچی آراسته شده است که به‌شکل گل و چهره‌ی انسان هستند. نمای خانه نیز ترکیبی از گچ و آجر است. امروزه این بنا به «موزه‌ی علی مسیو» تبدیل شده است. خانه‌ی علی مسیو در تاریخ ۱۴ مرداد ۱۳۸۲ با شماره‌ی ۹۴۱۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

آدرس بنا: تبریز، خیابان ارتش جنوبی، کوچه‌ی صدر، بن بست ختایی‌ها، پلاک ۵۰

خانه ختایی تبریز (خانه هنرمندان تبریز)

پس از گذر از خانه‌ی قدیمی علی مسیو (از مبارزان شهید دوران مشروطه و رئیس انجمن غیبی تبریز) و دو خانه آن‌طرف‌تر، خانه‌ی معروف خانواده «ختایی» است .

خانه ختایی، انعکاس شور انقلابی دوران مشروطه است در ایامی که تبریز، در تب این انقلاب گر می گرفت و هر آن کس که به تبریز بیاید و سری به خانه ختایی بزند، از نزدیک حس و حال آن روزها را تجربه خواهد کرد.

خانه ختایی‌ها، حدود ۷۰۰ مترمربع مساحت و۸۰۰ متر مربع زیر بنا دارد . اسناد تاریخی و آثار قدیمی برجای مانده در آن، قدمت خانه را به حدود۱۵۰سال قبل و دوران قاجار مربوط می‌سازد.

این خانه روزگاری به حال خود رها شده و در معرض ویرانی بود؛ که پس از بازسازی، توسط شهرداری خریداری شده و در ۱۱ آبان ۱۳۸۹ با حضور شهردار تبریز و اعضای شورای شهر و اهالی فرهنگ و هنر به نام «خانه هنرمندان تبریز» افتتاح شد و به سازمان فرهنگی هنری شهرداری تبریز واگذار گردید.

آدرس بنا: خیابان ارتش جنوبی، کوچه صدر، بن بست ختایی‌ها

خانه ثقه الاسلام تبریز

«میرزا علی آقا تبریزی» که معروف به ثقه الاسلام تبریزی است، از علمای بزرگ آذربایجان است که در عاشورای سال ۱۳۳۰ هجری قمری به همراه چند تن دیگر از جمله دو پسر علی مسیو (حسن ۱۸ ساله و قدیر ۱۶ ساله) در جریان مشروطیت به‌دست روس‌ها به دار آویخته شد. خانه‌ی وی در خیابان چایکنار تبریز، بین پل «قاری» و مسجد صاحب الامر قرار گرفته است و قدمت آن به دوران پهلوی بازمی‌گردد. معماری این خانه یکی از منحصر به‌فردترین معماری‌ها میان خانه‌های تاریخی تبریز است. این بنا در ۳ طبقه بنا شده است و قاب بندی آجری دارد؛ راه‌پله‌ها، ایوان، ستون‌ها، پنجره‌ها و کف طبقات آن چوبی و ورودی زیرزمین از راه‌پله‌ای جدا، زیر ایوان طبقه‌ی همکف است. این بنا در تاریخ ۷ مهر ماه ۱۳۸۱ به شماره‌ی۶۱۴۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

آدرس بنا: تبریز، خیابان چایکنار، پشت مخابرات، مابین پل قاری و مسجد صاحب الامر

خانه صلح‌جو

خانه‌ی صلح‌جو نیز از یادگاری‌های قاجار است که مالک آن آقای ممقانیان (کلکته‌چی) از تاجران سرشناس چای تبریز بود و بعدها توسط خانواده‌ی صلح‌جو خریداری شد. خانه شامل یک حیاط اندرونی و یک حیاط بیرونی است. ورودی اصلی خانه از کوچه‌ی کرباسی است که ابتدا از یک هشتی، از دو دالان عبور کرده و سپس وارد طنبی قسمت اندرونی و سپس حیاط بیرونی می‌شوید. ورودی زیرزمین و طبقه‌های فوقانی در حیاط جدا از هم هستند. این خانه از معدود خانه‌های تاریخی تبریز است که در هر چهار طرف حیاط، فضاهای معماری وجود دارد. در اضلاع شمالی، جنوبی، و غربی یک طنبی با دو گوشوار (اتاق جانبی) وجود دارد و همان‌طور که گفته شد ورودی هر کدام مستقل از یکدیگر است. نمای خانه آجر کاری است و تمامی شواهد نشان می‌دهد که خانه در دوران قاجار بنا شده است. زیرزمین خانه یک حوض سنگی بیضی شکل بسیار زیبا دارد و آب انبار در ضلع شرقی قرار گرفته است. این خانه حدود ۳۰ سال متروکه و بدون استفاده مانده بود و سپس به موزه‌ی صنایع دستی تبریز تبدیل شد. خانه‌ی صلح‌جو در تاریخ ۱۴ مرداد ۱۳۸۲ با شماره‌ی ۹۴۷۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

آدرس بنا: خیابان تربیت، کوچه‌ی کرباسی، پلاک ۲۷

خانه نیکدل 

خانه‌ی نیکدل از دیگر خانه‌های بسیار زیبای قاجاری تبریز است که هنگام ورود به محله‌ی قدیمی مقصودیه، چشم هر رهگذری را به خود جلب می‌کند. دیوارهای این خانه کوتاه است و حیاط کوچک زیبا و پر از درخت آن به‌ خوبی از بیرون دیده می‌شود.

این خانه دارای حیاط اندرونی (در ضلع جنوبی) و حیاط بیرونی (در ضلع شمالی خانه) است. عمارت در دو طبقه بنا شده و زیرزمینی بسیار زیبا با حوضخانه‌های قاجاری نیز دارد. در مرکز بنا یک تالار بزرگ مستطیل شکل قرار دارد و در ضلع شرقی آن دو راهرو و دو اتاق جانبی (گوشواره) وجود دارد. در ضلع جنوبی پنجره‌های ارسی با شیشه‌های رنگی مشرف بر ایوان ستون‌دار است و حس و حال زندگی اهالی خانه را در جان ما زنده می‌کند. ستون‌ها نیز گچ‌کاری شده هستند و زیبایی انعکاس شیشه‌های پنجره را دو چندان می‌کند. سقف حوضخانه و زیرزمین به‌شکل طاق‌های قوسی هستند و زمانی که وارد آن می‌شوید تابستانی را به چشم خود می‌بینید که اهل خانه در خنکای حوضخانه مشغول استراحت هستند. این عمارت از معدود خانه‌های تبریز است که داخل آن با آیینه‌کاری تزیین شده است؛ نمای ساختمان نیز با آجرکاری زینت یافته است. در ۱۴ مرداد ۱۳۸۲ خانه‌ی نیکدل با شماره‌ی ۹۴۷۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید و در سال ۱۳۹۱ شهرداری تبریز اقدام به خرید آن نمود.

آدرس بنا: تبریز، خیابان امام خمینی، خیابان مقصودیه، پلاک ۷

خانه ستارخان

ستارخان از سرداران جنبش مشروطه‌ی ایران به سردار ملی شهرت دارد. وی در تبریز مقابل روس‌های متجاوز و هم‌چنین نیروهای دولتی ضد مشروطه مقاومت کرد و خانه‌ی وی (از اوایل حکومت ناصر الدن شاه تا حکومت محمدعلی شاه) محل سازماندهی و ستاد فرماندهی مبارزان مشروطه‌خواه و جنگ‌های ضد استعماری علیه روس بود. این خانه که قدمت آن مربوط به دوران قاجار بود در محله‌ی امیرخیز تبریز قرار داشت که توسط‌ روس‌ها به توپ بسته شد. خانه‌ی فعلی ستارخان که بر سردر آن «خانه‌ی ستارخان سردار ملی» حک شده است، از دوران پهلوی به یادگار مانده است و قدمت چندانی ندارد و فقط به‌دلیل این که خانه‌ی سردار ملی و دوران مشروطه است، از اهمیت ویژه‌ی تاریخی برخوردار است.

نمای این خانه‌ی دو طبقه آجرکاری شده است و می‌توان آن را یکی از ویژگی‌های خاص معماری آن دانست. سقف بنا تخت بوده و با تیرهای چوبی ساخته شده است. در حال حاضر خانه‌ی ستارخان به‌عنوان «دفتر فعالیت کمیسیون حقوق بشر اسلامی» مورد استفاده قرار می‌گیرد اما با این وجود، بازدیدکنندگان می‌توانند به‌راحتی از این خانه بازدید کنند. خانه‌ی سردار ملی در ۱۴ مهر ماه ۱۳۸۶ به‌ شماره‌ی ۱۹۴۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

آدرس بنا: تبریز، بلوار منجم، کوی امیرخیزی، جنب بیمارستان علوی، کوچه‌ی ستارخان، پلاک ۲۱

خانه پروین اعتصامی

پروین اعتصامی از شاعران نامی ایران و اهل تبریز است که در ۲۵ اسفند ۱۲۸۵ شمسی در خانه‌ای در محله‌ی ششگلان به دنیا آمد  تا ۶ سالگی پروین در این خانه زندگی می‌کردند و بعد از آن به تهران مهاجرت کردند. امروزه سازمان میراث فرهنگی پس از مرمت بنا، آن را تبدیل به «بنیاد فرهنگ، هنر و ادب آذربایجان» کرده است. قدمت این خانه مربوط به دوران پهلوی اول است، البته ناگفته نماند که این خانه قبلا از دو بخش تشکیل شده بود که یکی از آن‌ها مربوط به دوران قاجار می‌شد که متاسفانه از بین رفته است. موقعیت بنا شمالی است و ابتدا هنگام ورود، وارد حیاط زیبایی می‌شوید که در وسط، یک حوض کوچک و چهار باغچه اطراف آن دارد. دو ورودی به داخل ساختمان وجود دارد و نمای آن آجری است. ورودی زیرزمین نیز از حیاط و در آن زیر پله‌های ورودی ساختمان است. این خانه که به نام مشهورترین شاعر زن ایرانی مزین شده است، در ۲۸ اسفند۱۳۸۵ به شماره‌ی ۱۸۶۸۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

آدرس بنا: تبریز، خیابان عباسی، جنب مسجد میرآقا، کوچه‌ی ساوجبلاغی، پلاک ۶

خانه کلانتر

خانه‌ی کلانتر در باغی به همین نام قرار گرفته است و متعلق به «میرزا ابراهیم خان باغمیشه‌ای» ملقب به «شرف الدوله» و مشهور به «کلانتر» است.

قدمت خانه‌ی کلانتر به دوران قاجار می‌رسد (۱۳۱۱ هجری قمری). این بنا کوشکی بوده در باغی به مساحت ۶۵۵۰ متر مربع قرار گرفته است. زیربنای ساختمان ۱۰۴۰ متر مربع بوده و در دو طبقه و به‌دست معماری قفقازی به نام «ملهم» که بنا شده است.

این خانه در ۲۷ مرداد سال ۱۳۸۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

آدرس بنا: تبریز، خیابان عباسی، کوچه‌ی هاشمی، پلاک ۲۳

خانه ساوجبلاغی

خانه‌ی ساوجبلاغی از خانه‌های قدیمی دوران پهلوی اول است که شکلی عقب نشسته دارد. ورودی خانه از طریق یک هشتی است که بعد از عبور از آن وارد حیاط می‌شوید. فضای معماری خانه در ضلع شمالی و غربی در دو طبقه ساخته شده است. در قسمت شمالی طنبی نسبتا بزرگی قرار دارد که پنجره‌های ارسی آن مشرف به حیاط است. در ایوان این طنبی دو ستون گچ‌بری وجود دارد و بالای ایوان به شکل سنتور است و تزیینات آجری و گچی دارد. در مرکز آن یک ساعت با طرح شیر و خورشید قرار دارد. سقف زیرزمین بنا طاقی شکل است و چند سردابه دارد. طبقه‌ی همکف ضلع غربی دارای چند اتاق تو در تو است و زیرزمین آن نیز مانند ضلع شمالی پوشش طاقی دارد. نمای ساختمان آجری است. خانه‌ی ساوجبلاغی در ۲۲خرداد سال ۱۳۷۹ با شماره‌ی ۲۷۰۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

آدرس بنا: تبریز، منصور داخل کوچه پروژه عتیق انتهای کوچه

خانه استاد شهریار

خانه‌ی شهریار در محله‌ی مقصودیه سومین خانه‌ی استاد در تبریز است که ۲۰ سال آخر عمر خود را در این خانه گذراند و متاسفانه دو خانه‌ی قبلی تخریب شده‌اند. قدمت این خانه که با مساحتی حدود ۲۴۱ متر مربع و زیربنای ۲۵۰ متر مربع در ۲ طبقه ساخته شده، مربوط به پهلوی دوم است. در سال ۱۳۶۷ و بعد از درگذشت استاد، شهرداری این خانه را خرید و در سال ۱۳۷۰ آن را تبدیل به موزه‌ی ادبی شهریار کرد. لوازم شخصی و کتاب‌های استاد در این موزه نگهداری می‌شود. خانه حیاط کوچکی با حوض و باغچه دارد و در طبقه‌ی اول کتاب‌ها،  عکس‌ها و لوازم شخصی استاد در معرض دید عموم قرار گرفته است.

در قسمت زیرزمین نیز یک اتاق و حوضخانه‌ی کوچک قرار دارد. وقتی روی تخت کنار حوض می‌نشینی و فواره‌ی کوچک آن، آب را روی تن ماهی‌های قرمز حوض می‌پاشد گویی صدای شهریار در فضا طنین می‌افکند و شعر حسرت‌بار «آمدی جانم به قربانت ولی حالا چرا» را زمزمه می‌کند.

خانه‌ی استاد شهریار در ۲۷ اسفند ۱۳۸۶ به شماره‌ی ۲۲۷۲۹ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

آدرس بنا: تبریز، محله‌ی مقصودیه

در پایان می توان گفت خانه های تاریخی، ثروت بزرگ معنوی و میراثی تبریز محسوب می شوند تبریز پر از خانه‌های قدیمی است که ما تعدادی از آن ها را که بازدید از بیشتر آنها فراهم است به اشتراک گذاشتیم.

 در پس هر کدام از خانه ها ی تاریخی قصه‌ای وجود دارد که علاوه بر پیوند دادن نسل حاضر و آیندگان نقش بسزایی در شناساندن غنای فرهنگی کلان شهر تبریز در سطح ملی و فراملی دارند .

امیدواریم به زودی امکان حضور و استفاده بهینه از تمام این بناهای با شکوه برای عموم شهروندان و ھمچنین گردشگران عزیز  فراھم شود.