نگاهی کلی به سیمای شهر مرند
مرند یکی از شهرهای بزرگ و مهم استان آذربایجان شرقی و مرکز شهرستان مرند است. این شهر با ۱۲۴٬۳۲۳ نفر جمعیت در سال ۱۳۹۰ خورشیدی، دومین شهر پرجمعیت و بزرگ استان آذربایجان شرقی، پس از شهرتبریز محسوب می‌گردد. شهر مرند با مساحتی بیش از ۳۸ کیلومتر مربع، در ۶۵ کیلومتری شمال غرب تبریز، واقع شده‌است.
شهرداری مرند به عنوان اولین شهرداری الکترونیک در کشور معرفی شده است.
تاریخچه
وجه تسمیه
بطلیموس، جغرافیادان یونانی که قبل از میلاد می‌زیسته، از این شهر به نام «ماندگار» نام برده و آن را یکی از آبادترین شهرها در تاریخ می‌خواند. در روایات باستانی ارامنه آمده‌است که حضرت نوح(ع) در مرند مدفون شده و کلمهٔ مرند از یک فعل لغت ارمنی به معنای تدفین اشتقاق یافته‌است.
ولی ارامنهٔ امروزی را اعتقاد بر این است که نوح(ع) بعد از طوفان در نخجوان فرود آمد و در این شهر نیز مدفون شد و قبر همسرش هم در مرند واقع شده‌است.
مطابق نوشته‌های تورات، مادر حضرت نوح(ع) در مسجد بازار مرند مدفون است. برخی نیز بنای شهر مرند را به امر دختر ترسائی به نام «ماریا» می‌دانند و بنای اولیهٔ مسجد جامع فعلی مرند را نیز، کلیسایی می‌شمارند که وی بنا کرده‌است و نام مرند را هم برگرفته از نام ماریا با اندکی تغییر می‌دانند. در روایت دیگری وجه تسمیه شهر مرند را تغییر یافته کلمه « مادوند » و « مارند » یعنی محل زندگی مادها ذکر کرده‌اند.
پیش از اسلام
یر اساس اسناد اورارتویی، سابقهٔ شهرنشینی در مرند تا اواسط هزارهٔ سوم قبل از میلاد می‌رسد، در حالی که در تپه‌های باستانی «گرگر»، ظروف سفالی و ابزارهایی از هزارهٔ پنجم قبل از میلاد دیده شده‌است. همچنین در تپهٔ خاکستری (قلعهٔ مرند) نیز آثاری از هزارهٔ چهارم قبل از میلاد به دست آمده‌است. «ولادیمیر مینورسکی» با استفاده از نظر باستان‌شناسان، این قلعهٔ خاکی فروریخته را از سلسله قلاع خاکی اورارتویی می‌داند.
آن‌چه از مدارک و نظرات باستان‌شناسان و مورخین به دست می‌آید، این است که شهر مرند در روزگار پادشاهی مادها از رونق بسیاری برخوردار بوده و به دلیل اهمیت خاصی که در ایالت آتورپاتکان داشته، همواره مورد توجه حکومت مرکزی بوده‌است. همچنین در دایرةالمعارف اسلامی آمده‌است که مرند مرکز حکومت اقوامی مهم در دورهٔ «کلده» و «آشور» بوده‌است.
پس از اسلام
آن‌چه که از مدارک تاریخی بر می‌آید، فتح آذربایجان به دست اعراب در سالهای ۱۸ تا ۲۲ هجری قمری صورت گرفته‌است، اما مورخین اسلامی از مرند برای نخستین بار در سال ۱۶۰ هجری نام برده‌اند. بنا به نوشتهٔ بلاذری، مرند در هنگام فتح آذربایجان، قریهٔ کوچکی بود که «ابوالبیعت حلبس» به آبادی آن‌جا همت گماشت و پس از او پسرش محمد در سال ۲۰۰ هجری، حاکم مرند شد و برای توسعهٔ شهر کوشش بسیار کرد. این مرد فرهنگ دوست، دلیر و شجاع بود و بنا به نوشتهٔ طبری، او شعرهایی به زبان فارسی آذری داشته که در آذربایجان معروف بوده‌است.
در روزگار قیام بابک خرمدین به سال ۲۰۱ هجری، شهر مرند سال‌ها یکی از مناطق تحت نفوذ وی بوده‌است. چند سلسلهٔ مهم و محلی در این زمان بر مرند حکومت می‌رانده‌اند که از جملهٔ آنها «سالاریان»، «روادیان» و «شدادیان» را می‌توان نام برد. در اواخر قرن چهارم هجری، در کتاب‌های «حدودالعالم» و «صورةالارض»، از مرند به عنوان شهری آباد یاد شده‌است و ابوعبدالله مقدسی نیز مرند را شهری مستحکم نامیده و حمدالله مستوفی در نزهةالقلوب نوشته‌است: «مرند شهر بزرگی است که دور بارویش ۸۰۰ گام است و باغ‌های پرمیوه دارد.
بالاخره شاردن، سیاح فرانسوی می‌نویسد: «مرند شهر خوبی است و دارای ۲۵۰۰ باب خانه و باغچه می‌باشد و بوستان‌هایش بیشتر از عمارت و آبادی است».
همچنین بسیاری از مورخین اسلامی از جمله ابن حوقل بغدادی، یاقوت حموی، حمدالله مستوفی قزوینی، ابراهیم اصطخری، الفداء قزوینی، ناصر خسرو قبادیانی، ابن واضح یعقوبی، یحیی بلاذری و ابن خرداذیه، همگی در کتب خود از مرند یاد کرده و آن را توصیف کرده‌اند.
در سال ۶۰۲ هجری قمری، مرند در یک یورش سهمگین توسط گرجیان به ویرانی کشیده شد و در سال ۶۲۲، «سلطان جلال‌الدین خوارزمشاه» در مرند استقرار یافت.
در دورهٔ ایلخانان بر رونق و آبادی مرند افزوده شد. به طوری که بنای کاروانسرای آیراندیبی و قلعهٔ هلاکو در شمال مرند نیز از بناهای اواخر دورهٔ ایلخانی، یعنی زمان ابوسعید بهادرخان به سال ۷۳۱ است که کتیبهٔ محراب مسجد جامع مرند نیز شاهد این مدعاست.
مرند در زمان حکومت امرای محلی قراقویونلوها، محل پیکارهای مختلفی واقع گردید. در سال ۸۰۷ هجری، مرند به دست سپاهیان «میرزا ابوبکر گورکان» غارت گردید. قرایوسف در سال ۸۰۹، پس از جنگ با ابوبکر در مرند، زمستان را اتراق کرد. در سال ۸۳۷، شهر مرند پس از نبردی طولانی بین آق‌قویونلوها و تیموریان به دست آق قویونلوها فتح گردید. جهانشاه میرزا قرایوسف، هنگام جنگ با برادر خود -اسکندر میرزا- در مرند اقامت گزید.
در دورهٔ صفویه، هنگام جنگ بین شاه تهماسب صفوی با عثمانیان، مرند مرکز فرماندهی سپاه ایران بود. در سال ۱۰۱۱ هجری، شاه عباس صفوی حکومت مرند را به جمشید سلطان دنبلی سپرد. در سال ۱۰۱۴ تا ۱۰۱۶ در هنگام جنگ بین صفویه و عثمانیان، شاه عباس مدتی در مرند مستقر شد. در بین سالهای ۱۰۴۵ و ۱۱۳۵ هجری، شهر مرند در جنگ‌های بین ایران و عثمانی مورد تعرض و قتل و غارت قرار گرفت. در زمان ضعف دولت صفویه و حکومت نادرشاه افشار، شهر مرند به دست حکام خاندان دنبلی اداره می‌شد.
در دورهٔ زندیه، کریم خان زند در سال ۱۲۰۵ هجری توانست آذربایجان، از جمله مرند را از دست حکام محلی درآورد.
در دورهٔ قاجاریه نیز حسین خان دنبلی حاکم مرند و خوی از فتحعلی شاه قاجار پذیرائی کرد. در زمان عقد معاهدهٔ ترکمانچای به سال ۱۲۴۳، نمایندهٔ عباس میرزا با «پاسکویچ»، فرماندهٔ روسی در مرند ملاقات کرد.
در دورهٔ مشروطیت، سردار ملی سال‌ها در مرند با «میرزا حسین خان یکانی» و «رضاقلی سرتیپ یکانی» فرزند «زال خان» روابط نزدیک داشته‌است. از دیگر مجاهدین آزادی خواه دورهٔ مشروطیت در مرند از اشخاص زیر می‌توان نام برد: «میرزا عیسی حکیم‌زاده»، «اسماعیل یکانی»، «نورالله یکانی»، «حبیب‌الله شاملوی مرندی»، «حاج ابراهیم ذوالفقارزاده»، محمدولی صراف»، «حاج حسین صراف»، میرزا محمود»، برادران «میرزا صابر مرندی» معروف به مکافات، صاحب روزنامهٔ مکافات به سال ۱۳۲۷ هجری در خوی، «حاج جلال مرندی»، «محسن خان»، «مصطفی خان اسفندیاری»، «حاج ملاعباس واعظ قره‌آغاجی»، «حاج علی‌اکبر صدیقی»، «میرزا کریم‌زاده» و «میرزا نصیر رئیس‌السادات» و پسرش «میرزا احمد رئیس‌السادات».
تقسیمات کشوری
شهرستان مرند از شهرهاي کشکسراي، يامچي، زنوز و مرند تشکيل شده و داراي 2 بخش مي باشد که بخش مرکزي از دهستان هاي بناب، دولت آباد، ميشو شمالي، کشکسراي، زنوزق، هرزندات شرقي و هرزندات غربي و بخش يامچي از دهستان هاي ذوالبين و يکانات تشکيل شده است.
جغرافیا
شهر مرند در ناحیهٔ شمال غربی استان آذربایجان شرقی و در شمالی‌ترین منطقهٔ ایران واقع شده‌است که از سمت شمال و جلفا، از سمت شرق به ارسباران، از سمت جنوب به تبریز و شبستر و از سمت مغرب به استان آذربایجان غربی محدود شده‌است.
این شهر در ۴۵ درجه و ۴۶ دقیقهٔ طول شرقی و ۳۸ درجه و ۲۶ دقیقهٔ عرض شمالی قرار گرفته‌است و حدود ۲۰ کیلومتر مربع وسعت دارد. آب و هوا ميزان متوسط بارندگي در مناطق مختلف شهرستان متفاوت بوده و بين 220 ميلي متر در منطقه هرزندات و يكانات و 373 ميلي متر بارندگي در حومه مرند و پيام در سال با پراكنشهاي متوسط در نوسان مي باشد.
ميزان بارندگي در سال 1373، 4/380 ميلي متر و در سال 1374 حدود 7/234 ميلي متر بوده است كه 30 درصد آن در فصل بهار، 5/10 درصد در فصل تابستان 37 درصد در فصل پائيز و 5/22 درصد آن در فصل زمستان نازل گرديده است.
در چند سال اخير اين شهرستان به جهت عدم بارندگي نزولات آسماني دچار خشكسالي شده و خسارات فراواني را متحمل گشته است.
جريانهاي هوائي مختلف بر روي اقليم اين شهرستان تاثيرات متفاوت و متغيري را مي گذراند كه در نگاه اصلي در فصل گرم (از اوايل ارديبهشت تا اوائل مهر) و سرد (از اوائل مهر تا اواخر فروردين) زيانزد مردم محروم و زحمتكش منطقه مي باشد.
بطور كلي در اين شهرستان حداقل درجه حرارت مطلق 22-درجه سانتيگراد و حداكثر آن 37 درجه سانتيگراد بوده و تعداد روزهاي يخبندان از 109 روز تجاوز نمي كند. وجود آب و هواي معتدل سرد و همچنين نامناسب بودن بارش سبب گرديده كه پوشش گياهي از آب و هواي مرند تابعيت نمايد.
بدين معني كه اگر بارش و ميزان نزولات هوا متناسب باشد پوشش گياهي بهتر رشد كرده و در غير اين صورت وضع پوشش گياهي مطلوب نخواهدبود. پوشش گياهي اين منطقه از نوع استپ بوده و در بهار رويش گياهي به مدت 11 روز تمام مناطق كوهستاني ميشاب و ساير مناطق را مي پوشاند ارتفاع گياهان تا 60 سانتيمتر نيز مي رسند.
پستی و بلندی ها
نظر به اينكه شهرستان مرند در منطقه كوهستاني قرارگرفته و بيش از دوسوم مساحت آن اراضي ناهموار تشكيل مي دهد.
بنابراين ارتفاع اراضي جلگه اي از سطح دريا بين 900 تا 1500 متر متغير بوده كه ارتفاع پست ترين نقطه در دشت يكانات از سطح دريا 900 متر و در مرتفع ترين نقطه يعني قله ميشاب (ميشو) بالغ بر 3125 متر مي گردد. از ديگر ارتفاعات مهم اين منطقه مي توان به كوه سنگبران (سمبوران) 1727 متر، كوه علي علمدار 3155 متر، كوه گچي قلعه سي 1649، بوغداداغ 2385 متر و ديوان داغ 2344 متر اشاره كرد.
پوشش گیاهی
پوشش گياهي خاص منطقه استپي مرند انواع گونها و خارها مي باشد ولي عمده ترين پوشش گياهي، علوفه هايي هستند كه اغنام و احشام از آنها استفاده مي نمايند بايد گفت در ميان اين پوشش گياهي، گياهان داروئي نظير كاكوتي، پونه، اوغلان اوتي، ختمي كوهي، قازاياقي، پنيرك، قال قان، اوشقون(ريواس) پياز كوهي و دهها گياه دارودي ديگر كه همه از نظر طبي حائز اهميت مي باشند.
منابع آبی
وجود آب هاي سطح الارضي، رودها، چشمه ها و قنوات، آب هاي تحت الارضي به كشاورزي جايگاه خاصي بخشيده ولي با اين ويژگي هنوز دشت هاي مرند، هرزندات با مشكل كم آبي مواجه هستند عمده مصرف آب در شهرستان مرند در بخش كشاورزي متمركز گرديده است كه حدود 90 درصد اين مصرف از آب هاي زيرزميني با حدود 750 حلقه چاه عميق و نيمه عميق تامين مي گردد. حجم آب مصرفي شهرستان در قسمت آب هاي زيرزميني حدود 250 ميليون مترمكعب تخمين زده مي شود رودخانه هاي مهم شهرستان عبارتند از: زيلبرچاي، زنوزچاي، قره چاي ( كشكسراي) شيخ چاي.
مردم
اهالی شهر مرند، همانند ساکنان سایر نواحی استان آذربایجان شرقی، به زبان ترکی آذربایجانی و با لهجهٔ محلی خود سخن می‌گویند. شهر مرند نسبت به شهرهای دیگر استان، بیشتر جاذبه ی تجارتی دارد و مردم بیشتر به مشاغل تجارت خُرد روی آورده اند. به‌طوری‌که مراکز خرید و بازارهای فراوان و پر رونقی در این شهر احداث شده است. جمعیت شهر مرند در سال ۱۳۸۵ خورشیدی، بالغ بر ۱۱۴٬۱۶۵ نفر بوده‌است که از این میان ۵۷٬۱۵۱ نفر مرد و ۵۷٬۰۱۴ نفر زن بوده‌اند که در قالب ۲۹٬۷۵۵ خانوار، ساکن این شهر بوده‌اند.
صنایع دستی
قالی‌بافی
شهر مرند همانند سایر شهرهای منطقهٔ آذربایجان، یکی از کانون‌های مهم قالی‌بافی در سطح کشور محسوب می‌شود. در شهر مرند و نیز در تمام شهرها و روستاهای حومهٔ آن، کارگاه‌های بزرگ و کوچک بافت قالی و قالیچه، گلیم و خورجین دایر است. این صنعت به استناد منابع تاریخی، قرن‌هاست که در این منطقه رواج داشته و همواره یکی از منابع عمدهٔ درآمد مردم محسوب می‌شده‌است. قالی‌ها و قالیچه‌های نفیس بافت مرند و روستاهای حومه‌اش، نه تنها در بازارهای فرش داخل کشور، بلکه در خارج از کشور نیز شهرت بسیار دارد و از نظر صادرات نیز اهمیت بسزایی دارد. صنعت قالی‌بافی در شهر مرند به صورت کارگاهی و در روستاها به صورت تک‌بافی، یکی از مشاغل فراگیر مردم به شمار می‌رود و محصولات آنها در طرح‌ها و نقش‌های متنوع و بافت‌های گوناگون به بازارهای داخلی و خارجی عرضه می‌شود.
سبدبافی
از دیگر صنایع دستی شهر مرند، بافت انواع سبدها برای حمل نان و میوه از ساقهٔ گندم است که به نوبهٔ خود از شهرت زیادی برخوردار است.
فانوسکابافی
روستای هوجقان، یکی از مناطقی است که سالهای سال، مردم آن‌جا در بافتن فتیله‌های چراغ، مهارت کامل داشته و تولیدات خود را به سراسر کشور عرضه می‌کردند. با گسترش نیروی برق و روشنایی الکتریسیته و رکورد فروش فتیله، مردم صنعت‌گر این روستا به بافتن «فانوسقه» یا کمربندهای نظامی و نوار کفش پرداختند و در حال حاضر، یکی از مراکز مهم تولید این محصول می‌باشد.
سفال‌گری و سرامیک‌سازی
محصولات سرامیک، در چند کارگاه شهر زنوز تولید می‌شود. استادکاران سرامیک زنوز، از نوعی خاک مرغوب (کائولن یا خاک چینی) استفاده می‌کنند و به نقاط دیگر جهت فروش، صادر می‌نمایند. علاوه بر کارگاه‌های سرامیک‌سازی، کارگاه‌های سفال‌گری نیز در بعضی از مناطق شهر مرند و روستاهای اطراف وجود دارند.
کتابخانه‌ها
در داخل شهر مرند تعدادی کتابخانه وجود دارد که «کتابخانهٔ پارک شهر مرند»، بزرگترین کتابخانهٔ این شهر و جزء کتابخانه‌های درجه یک کشور است که در سال ۱۳۷۸ خورشیدی، در محوطهٔ پارک شهر مرند با مساحت ۱۲۰۰ متر مربع و زیربنای 956 مترمربع، افتتاح گردیده و دارای 1 سالن مطالعه و یک مخزن کتاب و یک سالن آمفی تئاتر و اتاق اینترنت است. تعداد کتاب‌های این کتابخانه به حدود 25000 جلد در موضوعات متنوع و تعداد اعضای آن ۳٬۷۰۰ نفر بوده و کلیهٔ خدمات فنی به روش رایانه‌ای صورت می‌گیرد و همه روزه از ساعت ۷ و نیم صبح، آمادهٔ ارائهٔ خدمات می‌باشد. بیشتر مراجعین این کتابخانه را دانش‌آموزان و دانشجویان تشکیل می‌دهند.
«کتابخانهٔ عمومی کوثر» واقع در خیابان امام خمینی مرند، در سال ۱۳۳۰ با زیربنای حدود ۲۰۰ متر مربع تأسیس گردیده‌است. در حال حاضر این کتابخانه دارای یک مخزن و یک سالن مطالعه به ظرفیت ۱۲۰ نفر است که مجموعهٔ کتاب‌های آن به حدود 13000 جلد می‌رسد و تعداد اعضای آن ۲٬۷۰۰ نفر می‌باشد. این کتابخانه مخصوص خواهران است و روزانه حدود ۱۵۰ نفر مراجعه کننده دارد و همه روزه از ساعت ۷ و نیم صبح لغایت ۸ و نیم شب، آمادهٔ ارائهٔ خدمات به مراجعین می‌باشد. کلیهٔ خدمات فنی این کتابخانه به روش رایانه‌ای صورت می‌گیرد.
اماکن تاریخی و دیدنی
از اماکن تاریخی وباستانی این شهر می‌توان به قلعه مانداگارانا، مسجد جامع مرند، تپه باستانی سیوان و بازار کوزه‌فروشان اشاره کرد. در تپه سیوان یک ته‌ستون هخامنشی و سفالینه‌های پارتی یافته شده‌است.
محراب مسجد جامع مرند (مرتفع‌ترین و سالمترین محراب تاریخی در آذربایجان)
مسجد جامع مرند
مسجد جامع مرند در مزكز شهر مرند واقع شده است طبق كتيبه محراب مسجد اين بنا در سال 731 هجري در زمان سلطنت ابوسعيد بهادرخان از محل خيرات مردم مرند و جزيه اي كه در آن زمان از غير مسلمان مي گرفتند به توليت حسين بن محمود ابن تاج خواجه ساخته شده است. امروزه كف مسجد به اندازه سه پله (80 سانتي متر) از سطح كوچه مجاور پايين تر مي باشد و دالاني به طول 12 متر با سه طاق گنبدي، ورودي را به شباستانها مربوط مي سازد در سمت چپ اين دالان، شبستان جنوبي با گنبدي كم خيز واقع شده كه بر فراز آن كتيبه اي از سنگ با عبارت ذيل به چشم مي خورد: «امر بتجديد هذا المعماره العبد الفقير خواجه حسين بن سيف الدين محمود بن تاج خواجه في اواخر شوال سنه اربعين و اربعمائه» محراب به عرض 75/2 و ارتفاع 6 متر در قسمت جنوبي مسجد واقع شده و مزين به آيات قرآني به خط كوفي و گچبري هاي زيبا بديع مي باشد.
كتيبه تاريخ محراب در قسمت قوس بزرگ بالاي آن به شرح ذيل ديده مي شود: « جدد من فواضل الانعام السلطان الاعظم مالك رقاب الامم ابوسعيد بهادرخانه خلدالله ملكه في احدي و ثلثين و سبعمائه هجريه» در فاصله دو ستون تزئيني و گچبري كنار محراب نام سازنده محراب به خط رقاع نوشته شده است: «عمل عبدالفقير نظام بند گير تبريزي» در داخل هلال در پايين دو كتيبه مزبور كتيبة گچبري ديگري به خط رقاع بدين مضمون به چشم مي خورد: «وقف من مال خيرته مدينه مرند علي مصالح هذا المسجد الجامع و شرط التوليه العبد الضعيف حسين بن محمود بن تاج خواجه
کاروانسرای مرند
اين كاروانسرا كه به جهت واقع شدن در نزديكي مرند به اين نام موسوم گشته است. قطعاً در اصل نام ديگري داشته است كاروانسراي مذكور در 23 كيلومتري مرند و در سر راه جلفا و در دشت الكي واقع شده است تاريخ بناي اين كاروانسرا (به سال 731 هجري قمري و عهد ابوسعيد بهادرخان) نسبت داده شده است فعلاً جز تلي خاك آثاري از آن باقي نمانده است اين كاروانسرا (يكي از باشكوهترين بناهاي زمان خود بوده و شايد هم قلعه يا مقر حكومتي شخص با نفوذي بوده است گروهي به جهت نزديكي نام محل به نام هلاكوه ايلخان مغول ساختمان اين بنا را به هلاكو نسبت مي دهند چرا كه الكي گاهاً هلاكو خوانده مي شود. تا چندين سال پيش سردر كاروانسرا كه طاق روي آن خراب شده بود نمايان بود كه ارتفاع آن به 9 متر مي رسيد. صفحة خارجي آن از نيم ستون زاويه كتيبه اي به عرض 25 سانتي متر شروع مي شده كه به حروف كوفي نوشته شده بود اين حروف از سفال بدون لعاب در زمينة كاشي آبي روشن نوشته شده بود
مسجد بازار
مسجد بازار كه در مدخل شهر واقع شده حدود 300 متر مربع مساحت دارد بر روي چهار ستون سنگي استوانه اي قرار گرفته است بنا به اظهار مهمترين محلي در روزگاران قديم ديري بوده كه بعداً به علت انتساب به مادر حضرت نوح تبديل به يك مسجد گرديده است
در شهر مرند همچنين چند بناي باستاني وجود دارد كه به اندازة كافي مورد مطالعه قرار نگرفته اند. در حاليكه اگر چنين مي شد احتمالاً گوشة تاريكي از تاريخ فرهنگ گذشته اين شهر روشن مي شد از جمله اين بناها دو امامزاده به نامهاي امامزاده احمد در قسمت غربي شهر و در كوه امامزاده ابراهيم واقع در كوي يالدور مرند و نيز تاع و مقابر مربوط به اصحاب علم و عرفان بنامهاي پير اسمعيل در محلة يالدور، پيراسحق در محلة گلعذاريها و پير خموش در كوچة صمصامي مي باشد.
از مناطق تفریحی مرند نیز می‌توان به گردنه پیام، روستاهای ملایوسف و کندلج در ۵ کیلومتری شمال مرند و چشمهٔ باش کهریز و قنات بزرگ و بسیار معروف بَی گوزی (=چشمه داماد) در شمال روستای دیزج علیا که از دل کوه میشو بیرون می‌آید اشاره کرد.
فهرستی از آثار تاریخی مرند:
قلعه چراگاهامیر
بنای هرزندجدید
قلعه هولاگو
گورستان عریان تپه
گورستان هزاره اول
گورستان النجق
قلعه میاب
قلعه دوکجان
حمام قاضی
کاروانسرای قینر
حمام حاجی موسی
حمام دیزج علیا
مسجد بازار
گورستان یکان سعدی
گورستان قدیمی یکان علیا
قلعه یامچی
امامزاده یکان سفلی
امامزاده اردلان
قلعه لیوار
قبرستان قدیمی
خرابه مرکید
قلعه گردو اصلی کندی
مسجد جامع مرند
کاروانسزای هلاکو
امامزاده ابراهیم
مسجد امام
گورستان بناب
گورستان تاریخی ابرغان
گورستان تاریخی کوهناب
کاروانسرای شاه عباسی
گورستان تاریخی گلین قیه
گورستان تاریخی قربان دیزج
کاروانسرای شاه عباسی
گورستان تاریخی محبوب آباد
گورستان تاریخی زرغان
گورستان قدیمی انامق
قلعه جیق روستای چایکسن
گورستان تاریخی هرزند عتیق
کاروانسرای شاه عباسی
کاروانسرای مرند
امامزاده علمدار
امامزاده احمد
قلعه روستای هرزند عتیق
آرامگاه پیر مرند
کلیسای موجومبار
مقبره میرزا محمد حسین زنوزی
روستای پلکانی مولو
شهر مرند
شهرداری مرند به عنوان اولین شهرداری الکترونیک در کشور معرفی شده‌است. مرند امروزه دارای محله‌ها و چندی شهرک می‌باشد.
محله‌های قدیمی مرند
مرند از جند محله تشکیل شده بود به نام‌های یکان، رفیع آباد، یالدور نخودبیگ، قنبرچشمه، بازار، یوخاری کوچه، ایستگاه، قره آغاج، دولر، مومنلر، سیدلر، زمینّی لر، چهل گز و قوشا دکانلار
محله‌های نوساز شهر مرند شهید فهمیده ودانش: محله شمال شرقی مرند مینآخور و فرمان آباد: محله شمال مرند شهید اوهانی و شهریار: محله غرب مرند باغ عراقی وآبیاری و: محله جنوب مرند آغ زمین وناصرآبادراه اردکلو: محله شرق مرند تربیت ونشاط وهاتف: محله شمال غربی مرند علی‌آباد وراه انامق:محله جنوب غربی مرند گوارا و شقایق گلخانه:محله جنوب شرقی مرند
حمل و نقل و راه‌های ارتباطی جاده‌ای
شهر مرند به دلیل قرارگیری در شاهراه ارتباط ایران-اروپا از موقعیت بی نظیر جغرافیایی و ارتباطی برخوردار است. بزرگراه تبریز-مرند، جاده مرند-بازرگان، جاده مرند-جلفا از مهمترین راه‌های ارتباطی این شهر می‌باشد؛ که پروژهای تبدیل بزرگراه تبریز-مرند و جاده مرند-بازرگان به آزادراه و جاده مرند-جلفا به بزرگراه در حال انجام می‌باشد.
شهر مرند دارای دو کمربندی برون شهری با نام‌های آزادراه حضرت نوح (ع) (سه راهی پلیس راه-میدان بزرگ ارتش) و کمربندی شمالی (میدان بزرگ ارتش- سه راهی شهرک صنعتی) می‌باشد.
همچنین جاده مرند - تسوج که در سالهای اخیر یکی از اصلی‌ترین نیازمندی‌های ساکنین شهر مرند بوده اکنون در حال ساخت می‌باشد. با احداث این جاده مسافت حدود یک و نیم ساعته مرند-صوفیان-شبستر-تسوج به مسافت حدود نیم ساعته مرند-تسوج کاهش خواهد یافت.
پایانه مسافربری برون شهری مرند به دلیل وسعت روزافزون شهر و افزایش انتظار شهروندان دیگر پاسخگوی حدود ۱۵۰٫۰۰۰ نفر نمی‌باشد برای همین منظور شهرداری مرند پروژه احداث ترمینال مسافربری جدید در بیرون از شهر را شروع کرده است.
ریلی
شهر مرند در مسیر راه آهن برقی تبریز به جمهوری آذربایجان قرار دارد. ایستگاه راه آهن این شهر هر هفته سه بار قطار تهران-مرند و سه بار قطار تبریز-مرند را میزبانی می‌کند.
خط آهن عبوری از مرند به دلیل این که تقریباً یک دوم این شهر را محاصره کرده، مشکلات فراوانی را برای شهرواندان مرندی ایجاد کرده است. این مهم باعث شده است مسئولین شهری و استانی درصدد انتقال خط آهن و ایستگاه راه آهن به بیرون از محدوده شهری باشند.
اقتصاد
اقتصاد مرند بیشتر بر پایه کشاورزی استوار است. تمام منطقه مرند بنا به شرایط طبیعی - دامداری- کشاورزی و باغداری مناسب می‌باشد محصولات مهم مرند غلات (گندم و جو) که بالاترین تولید را در میان شهرهای آذربایجان شرقی دارد حبوبات-سبزیجات وسیفی جات است که بسیارمعروف می‌باشد باغداری بسیار رایج و از محصولات مهم آن می‌توان زردآلو و انگور را نام برد که علاوه بر مصارف داخلی مقداری به عنوان خشکبار صادر می‌شود. و سیب زنوز که طعم بخصوصی داشته که شهرت جهانی دارد. اما در سالهای اخیر بعلت کاهش آب سفره‌های زیرزمینی کشاورزان زیان بسیاری دیده‌اند و روند مهاجرت به سوی شهرهای بزرگ را پیش گرفته‌اند. کشت زعفران که در اقتصاد کشاورزی به (گیاه طلائی) مشهور است، اخیراً به صورت گسترده در دهستان بناب واقع در شرق مرند ترویج گردیده‌است و ازمرغوبیت بی نظیر و معروفیت خاصی برخوردار شده‌است و ازحیث کیفیت بازرگانان آن را با محصولات استان خراسان مقایسه می‌کنند. دراین راستا تحول درکشت سنتی به کشت پسته نیز دربخش یامچی واقع در قسمت غرب مرند همت گماشته‌اند که امید می‌رود موجب تحول چشم گیری در اقتصاد کشاورزی گردد.
دانشگاه‌ها
- دانشگاه آزاد اسلامی مرند
- دانشکده فنی و مهندسی مرند
- دانشگاه پیام نور مرکز مرند
- دانشگاه آزاد اسلامی واحد زنوز
- دانشگاه آزاد اسلامی واحد بناب مرند
- دانشگاه پیام نور مرکز زنوز
- دانشگاه پیام نور مرکز بناب مرند
-دانشگاه پیام نور واحد پامچی (در شرف تأسیس)
- دانشگاه علمی و کاربردی مرند
-مرکز آموزش فنی و حرفه‌ای مرند
صنعت
این شهر همواره با مشکل بیکاری دست و پنجه نرم نموده است و هنوزهم در این زمینه شایان توجه مسئولان دولتی و کشوری و استانی می باشد. با راه اندازي واحدهاي کائولن شوئي و صنايع جنبي آن و صنايع پارس پروفيل - کنسانتره - صنايع کاشي وسراميک ومشارکت مردم در راه اندازي و سرمايه گذاري هاي صنعتي جديد اميد مي رود گام مهمي در رفع بيکاري و اشتغال زايي جديد تحولي عظيم در زندگي مردم بهبود نسبي به وجود آيد از صنايع مهم ديگر آن که بيشتر بخش روستايي به آن اشتغال دارند صنايع قاليبافي مي باشد که شديدا اقتصاد روستايي را تحت تاثير قرار داده است.
از ديگر صنايع آن مي توان به صنايع فتيله بافي و گليم بافي و توليد آجر و مصالح ساختماني اشاره نمود. در سالهای اخیر با توجه به پیشرفت‌هایی که شهر مرند داشته‌است، کارخانجات مختلفی در اطراف این شهر احداث شده‌اند که از این میان، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
صنعت
در سالهای اخیر با توجه به پیشرفت‌هایی که شهر مرند داشته‌است، کارخانجات مختلفی در اطراف این شهر احداث شده‌اند که از این میان، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: شرکت بزرگ تکدانه با تولیدات تبدیلی کشاورزی و شهرت جهانی ارس وین تنها تولیدکننده تجهیزات ورزشی فضای باز در شمالغرب اولین شهرک سرامیک سازی در منطقه کارخانه فراوری خاک‌چینی کاشی تبریزکف پارس پروفیل شرکت بزرگ آناکنسرو تولیدکننده محصولات غذایی با برند سانیا شرکت پویان صنعت ترشی کام مرند پیام شیمی ثمین شیر شرکت کشت و صنعت تکدانه شرکت سامرند کارخانه آذریت تولیدکننده محصولات بتنی انستیتو تحقیقات واکسن و سرم سازی شمالغرب کشور کارخانه آذرچین پلاستوفوم فخر مرند کارخانه موزائیک سازی پیری کارخانه تولید 3D پانل ره انجام شهرک‌های صنعتی شهرک صنعتی شماره ۱مرند شهرک صنعتی شماره ۲مرند شهرک صنعتی زنوز مرند شهرک صنعتی سرامیکی مرند
افراد سرشناس
میرزا علی اکبر مرندی
سید محمد حجت کوه‌کمری
اسماعیل رفیعیان
فرهنگ معیری
حضرت شیخ عثمان مرندی
گنجعلی صباحی
شجاع نظام مرندی
محمدبن‌بعیث مهدی مرندی
شیخ اسماعیل تائب
موسی کلانتری
عیسی کلانتری
غلامرضا شافعی
دکتر ملکوتی
چنگیز حبیبیان
جلیل فرجاد
حمیده مقدس‌زاده
فاطمه صداقتی
شیرین بینا
نگین صدق‌گویا
ره آورد
ره آوردهای مرند شامل میوه‌ها و صنایع دستی خشکبار
مرند به عنوان شهر تریلی‌ها شناخته می‌شود بدیل قرار گرفتن در جاده ابریشم. همچنین مرند به عنوان بزرگترین تولیدکننده خشکبار در کشور شناخته می‌شود.
نگارخانه
خشکبار زردآلو
آرامگاه امام زاده سید احمد - برادر زاده امام رضا(ع)
دانشگاه آزاد اسلامی - مرند
دانشگاه پیام نور - مرند
قزل کورپسی (پل طلا)- زنوز مرند
غار روستای دوگیجان
روستای پلکانی زنوزق (ماسوله آذربایجان)
زیارتگاه علمدارحضرت علی (ع) - نوهٔ مالک اشتر،پسر ابراهیم اشتر
آبشار روستای عیش آباد
قلعه تاریخی مانداگارانا قلعه - با قدمتی شش هزار ساله
کاروانسرای پیام مرند - بزرگترین کاروانسرای شمال غرب کشور
هتل جهانگردی مرند
کوه میشو - ارتفاع۲۷۰۰
پسته یامچی مرند
زعفران بناب مرند
قارچ دنبلان یامچی
نژاد(مرغ و خروس) مرندی
مسجد بازار مرند - محل دفن مادر حضرت نوح(ع)
مرکز شهر مرند-جدید
مرکز شهرمرند قدیم
برچسب‌ها: تازه های اقتصادی, اقتصادی, علمی اجنماعی فرهنگی و ورزشی در اقتصاد مرند, احمد عاقلی