علم اقتصاد جغرافیای اقتصادی و تقسیمات آن در ایران :

        - اقتصاد شالوده و وسیله ای که بشر آن را برای تامین نیازمندیهای خود در یـک ناحیه بوجود آورده وغرض از فعالیـتهـای اقـتصـادی، هر نوع فـعالـیتی که مـوجب ازدیاد ثروت در کشوری شده ودر نتیجه از آن رفـاه و آسـایش برای مردم آن کـشـور فراهم شود.
      -علم اقتصاد به بـررسـی کـوشـش و تـلاش انسان در خـصـوص شــیوه هـای تولید، مصرف، چگونـگی روابط پدیده های اقتـصادی ،فـلـسـفه وتئوری های این علم می پردازد.
      - جغرافیای اقتصادی شاخه ای از علم جغرافیای انسـانی (اجـتمـاعی ) بـوده که از تـولـید ، تـوزیع (مبادله یا داد وستد) ومصرف فرآورده های مختلف بحث می کند.
- جغرافـیـای اقـتصـادی ما را از نتیـجـه تلاشها و کوششهای انسان درمورد تولید ،مصرف و توزیع (مبادله یا دادوستد) ثـروت در مـناطـق مخـتلـف جهان آگاه می سازد .
        - جغـرافیای اقتصادی کتاب مشـاهدات وملاحـظات (درخصـوص آب وهـوا ،منابـع آب ، خـاک وتـاثیر آن بر محـصـولات کشــاورزی ،جنــگــل ومــرتع ،مــعــادن تولـیـدات صـنـعـتی ،راهـها و بـنـادر،حـمـل و نـقـل، و دخـالـتـهای انـسـان در طبیعت و...) اسـت.
-دخـالـت دولـتها و تصمـیمـات آنها از عـوامل اصلی تغـییـرات اقتصـادی و اجتـماعی و بـویژه برمیـزان تولـیـدات و سـطح اشتغال و چگونگی بهره وری از زمـین و مـنابع طبـیـعـی تـاثـیــر زیـادی دارد

ویژگیهای طبیعی سرزمین ایران در ارتباط با جغرافیای کشاورزی
       سـرزمیـن ایران کـشوری با مساحت 195/648/1 کیلومتـر مـربـع وقـسمـت وسیـعی از فلات ایران و در جـنوبـغربی قاره آسیا وبه فـاصـله 25 درجـه عـرض جغرافیایی از خط استواو در نـیـمـکـره شـمـالـی کـره زمـین قـرار گرفته است.
         از دیــدگــاه جــغــرافــیــای اقــتـصـادی  (کـشاورزی)ودرک بـهتر،سـرزمین ایران را از نظـر ناهمواری ها به دو ناحیه کوهـستـانی (ارتفاعـات)و سرزمینهای هموار (پست ) مـورد بـررسـی قــرار      مـی گـیـرد.
نواحی کوهستانی ایران وارتباط آن با اقتصاد کشاورزی:
           - نـیـمـی از سـرزمـیـن کشورمان را کوهستانی دربر گرفته ، رشتــه کوهـهـای الـبـــرز وزاگـرس و ارتـفـاعـات مـنـفـرد داخـلی که هـر یـک درتـهیه آب و آّبـادانـی نـقـش بـســزایی دارنـد.
        - مـــوازی بـودن بـه یـــکدیـگر اکـثر کـوههــای ایـران سـبـب مـشـکـلاتـی را در امـر راه ارتـباطی هـمچون چالـوس وهـراز دربـر خـواهـد داشـت .
         -دیـواره کـوهـسـتانی ایران دوگونه آب وهوای مـتمایز را بوجود آورده ،یـکی آب و هـوای منـطـقه درونـی که بیشتر آن سـرد وخـشـک ، ودیـگـری منـطـقه برونـی یا کـناره که از نوع آب وهـوای مـعـتـدل و پـر آب و نـمـنـاک اسـت .
کوهـهـای کرانه ای موجب برخورد ابرهای بارانزا وبادهای نمـناکی از اقیـانوس اطلس و دریای مدیـترانه و دریـای خـزر به سـوی داخـل ایـران شـده وپـس ازســرد شــدن وتـبدیـل بــه بــاران وبــرق شــده وبــه زمین آب بـرسانــنـد وجـنگــلهــا وچراگـاههای شمالی وغربی و جنوبغربی ایران رابـوجـود آورنـد .
        -هـمین کوهــهای سرحــدی مـانـع ورود ابـرها وبادهـای نـمناک به فلات مرکزی ونواحی داخلی شده و باعث خــشـکی زیـاد وزراعـت عمـومـا با مشــکـلات کــم آبـی روبـرو شــوند.
           -نـواحـی کوهستانی ودر اراضی مرتعی وجنگلی کشت دیم غـلات و خصـوصا گـندم کـشت می شـود که اکـثرا به صـورت نـــســبـــی در قــطـعــات کـــوچـــک و صـــرفـــا بـــه مـنــظـورخـودکـفـایی انـجـام مـی گیـرد و این کـشت کـم هـزیـنـه وسـیله ای بـرای تثبیت مالکیت شخصی بر اراضــی مـرتـعـی نـیـز مـحـسـوب مـی شــود .
       -بـعـلـت وجـود تـنـوع و تـضـاد آب وهوایی در ایران ، در نـواحـی کوهـستانی قلـمرو چـرای دام کـوچ نشینان در فـصل گـرم سـال (یاییلاق یا سردسیر) خواهــد بــود.
     -تـوجـه بیـشـتـر به مـحـیط فـیزیکی مناطـق کوهـستانی یعنی تاثـیرات چـند جـانبه شـیب و ارتـفاع و ناهــمواریـها ودسترسی دشـوار حمـل ونقل ، خـاک کم عـمـق ، ریــزش کـوه، زلـزله و......
     - تـوجـه به اهـمیت سـلامت کوهستان درسلامت وحفظ محیط اکولوژیکی کشور و بخصـوص منابع آب و جلوگیری از تغـییـرات اقـلیـمـی.
     -تـوجه به ماهیت خاص نظامـها ی بهره بـرداری از منابع طبـیـعی جـنگـل ومـرتـع سـاکـنــان مـنـطـقـه

سرزمینهای هموار ایران و ارتباط آن با اقتصاد کشاورزی :
     -قسمت اعظم نواحی شمالی، مرکزی و جنوبی کشـــور ایــران راجلگه ها و بیابانــها تشـــکیل       می دهند که مهمـــترین آنــها جـلـــگـه پـســت و ساحلی دریــای خــــزر (مـانـدران ) جـــلــگـــه خـوزسـتان،سواحل جنوبی ، بیابانها و کویرهای مــــرکــزی ایــــران مـــی بــاشـنـــد.
    -جـلگـه هـای پـسـت وساحـلی جنوبی دریای خزر شامل سـه اسـتـان گـیـلان و مـازنـدران و گـلـسـتـان و
       بطول 700 کیلومتر وعرض متوسط 25 تا 35 کیلومتر دارای آب وهوای خزری (گرم و مرطوب در تابستان ومعتدل ومرطوب در زمسـتان )بوده وتعداد زیادی از رودهای کوچک وبزرگ دائمی در آن جـریان داشـته که طولانی ترین آن سفید رود می باشد.
        شـرایـط طبـیعی اقلیمی مناسب و خـاک حاصـلخـیز وآب فراوان در ایـن ناحیه باعث کـشت منـمرکز انـواع محـصـولات کشاورزی نظیر :بـرنـج ، چـای، مـرکـبات ، توتون ،پـنبه، ذرت ، زیتون، وانـواع صـیـفـی جـات وسـبـزیـجـات و.....را فـراهـم نـمـایـد.
بـیشـتـرین صـنایـع کارخـانه ای ناحیه از مواد کـشاورزی تغذیه نموده وشامل :بافندگی ،برنج کـوبی، چـای سـازی، کنسرو وکمپوت وروغن کشـی می باشـند. حـریر بافی و بافـت ابــریشم ، کــــارهـای چـوبــی، سـاخـــت مصـنـوعـات حـصـیری وماهـگـیـری وایجـاد شهرکهای صنعتی و....... نـیز جــزو صـنایـع مـهم منطقه بشمارمی رود.
           -جـلگـه جنــوبی دریای خزر 4 درصــد مساحت و 12درصـد کـل جمعیت ایران را شامل شده و جـمعـیـت درایـن نـاحیه بـه تبعیت ازمساکن ،پـخـش و پـراکنده بـوده وتعداد شهرها زیاد وفـواصـل آنها نـزدیـک می باشـد. بیشتر ایـن شــهــرها بصــورت مـراکـز داد وسـتـد کالا یا ((بـازارشــهـر)) بوده و فعالیت اغــلب شـهــرها ومــراکــز صـنـعـتی بر پـایـه تـولـیدات کشـاورزی و مـوقـعـیـت بـنـدری اسـتـوار مـی بــاشـد.
جـلگـه خـوزسـتـان وزمینهای پست ساحلی خلیج فـارس بـخـاطر ذخـائر عظیم نفت وگاز و صنایع وابـستـه به آن مورد توجه قرار گرفته است . از نظر طبـیعی جـلگـه خـوزسـتان بسیار وسیع و جـلگه رسـوبی و بسیار حاصلخیز واستعدا خـاک وآب آن برای کشاورزی مناسب بوده و وابسته بـه رود کارون و کرخه می باشد . محـصـولات عمـده خوزسـتان را غـلات، چـغـندر قـند، نیـشکر، پنـبه و خـرما و..... تـشـکـیـل مـیـدهـد
-      سـواحل جنوبی ایران بر خلاف خوزستان بعلت رودهـای جاری شور و نمکی ، ، اقلـیم بسـیار گـرم و خشک ، بارندگی کمتر از200 میلیمتر و ...کشاورزی کمـتر انجـام گرفتـه و درقـسمـتهای شـمالـیترآن (مـجـاورت ارتقاعات زاگرس) دارای آب شـیریـن بــرای مصـارف و آبـیاری زمـینـها انواع محـصولات کشـاورزی واز جمله : گـنـدم ، جـو، نیشـکـر وسیزیجات و تا حـدودی بـرنـج نـیـز کـشـت مـی شـونـد.
       -نواحی پست حوضه های بیابانی و کویری مرکزی و نیمه شرقی کشور بعلت خشکی و تبخیر وتعرق زیاد، درجه حرارت بالا ، ریزش سالیانه بارندگی کم (3تا 15 سانتی متر) و کمی آب شیرین و نبود زمینهای حاصلخیز و ... باعث عدم رشد پوشش گیاهی وکشاورزی ودامداری در این منطقه شده و جمعیت بی نهایت پراکنده بوده و شهرها در حاشیه این مناطق با زمینهای مرتفع نظیر :کاشان، یــزد، کـرمـان، زاهـدان و.....بـنـا گـردیـده انـد.
-ازمـجموع 1218147 هکتار اراضی زیر کشت محصولات سـالانه کـشور در سال 1370 ه.ش بیش از 53 درصد را اراضی دیمی با عـملکرد تولید کم تشکیل می دهد. با توجه به میزان عملکرد محصولات زراعی بیش از68 درصد از اراضی زیر کشت کشـوربه تـولـیـد گـنـدم و جــو اخـتـصـاص دارد.

       -نـرخ رشـد بخـش کـشـاورزی بـرنــامه اول توسـعه اقتصادی و اجـتماعی و فرهنگی کشـــور برابــر با 6/5 درصـد؛حـدود 2 بـرابـر نـرخ رشـد جمـعیت (با احتـساب نرخ رشد 8/2 درصـد)بوده اســت ایــن رشــد مثـبــت و مـسـتـمر بخـش کـشاورزی گرچـه تامین بخشی از کـسـری مـواد غذایی مـورد نیاز و افزایش نرخ خود کـفـایی و بـه عکس کاهش نـرخ وابـسـتگی محصولات اسـاسـی به خارج  از کشـور خـواهـد شـد.
توزیع،تراکم،پراکندگی جمعیت کشور:
 الف)سـرزمینهای مـتراکم از جمعیت:
1-جــلگــه هـــای ســواحــل شــمالی (بیـن کوهـــهای البرز ودریای خزر)        
 2-حـوضـه شـمـالـغـرب (آذربـــایـجــــان)
  3-نیمه شمالی زاگرس (بین سنندج تا اصفهان)   
ب)سرزمینهای باجمعیت پراکنده
 1- دشــــــت لــــــوت و دشـــــت کـــــــــــویر
 2 -17در صد مساحت وکمتر از یک درصد جمعیت کشور
ج)سرزمینهای با جمعیت متعادل:
 1- جــلــگه خــــوزســـــتـــــان
 2-اســـــــتــــان فـــــــــــــارس
 3-شـــــــمالشــــــرق خـــــراسان
4 -ســـــرزمینهای بین البرز وزاگـــرس
    محــل قــلمــرو یـــیــلاقــی (ســردســیر) وقـــشلاقـــی (گرمــسیر) بــرخـــی از ایـــلات ایــــران
نام ایل یا عشایر    قلمروسردسیر(ییلاق)    قلمروقشلاق(گرمسیر)
ایل شتون (شاهسون)    دامنه های سبلان    دشت مغان
بختیاری    ارتفاعات چهار محال وبختیاری    مناطق شمالی جلگه خوزستان
قشقایی    دامنه های شرقی دنا    جلگه های جنوب فارس
بویر احمد    ارتفاعات شمالی کهکیلویه     مناطقی ازممسنی وکهکیلویه جنوبی
ایلات لرستان    دامنه های کبیر کوه    لرستان جنوبی وشمالی خوزستان


زندگی و نوع معیشت جمعیت روستایی ایران:
              -روســتا یا ده کوچــکترین مرکز تـجمع و حـیـات انسانی در کــشور بوده و ظهور یا پـیدایش آن منابع آب (چـشـــــمه ،رودخــــانـه، قـــنـــات، چــــاه و....) ومــوفــقـیـتــهای جــغرافیایی (دشــت ،کوهــپایه ، میانکوه و.......)می باشــد.
          مـعیـشـت عـمـــده روسـتاییان ایران ازراه کشت زمین و بـویژغلات ،صیفی کـاری، باغــداری ودامــداری وصـنایـع دسـتی، صید و شکار وپرورش زنـبـورعسـل و کرم ابریشـم و...... مــی بــاشــد.

زندگی و نوع معیشت جمعیت شهری ایران:
         -شـــهرها به فعالیتهای غیر زراعی مشغول بوده و جایی را کـــه شــهـــر داری وجـــــــود داشــــتــه باشـــــد.
        بیــشتر معیــشت درشهرها در درجه اول از راه حرفه های صــنـعـتی و تولـیـدی، وسـپس در امــور اداری و خــدمات ، بــالاخره از راه بازرگانی و حـمـل و نـقـل تـامـین می شـوند.
 - یک شهر نقش کارکردی خاصی داردنظیر: اداری ، نظامی ، مــذهــبی، مرکـزیـت سیـاسـی، مرکـزیت مالی واقتصــادی ، مـــرکـــزیت دانشــــگـاهی ویــا اســـتـقـرار وتاســیسـات صــنــعــتی و..... می بــاشــد.

منابع آب کشور واثرات آن بر اقتصاد کشاورزی ایران:
           -ایــران در جنــوبغربی آسیا وجـنوب منطقه معتدله شمالی کره زمـــین جــزء مـناطق خـشـک جـهـان قرارگرفته اســت ومـیزان متوسط بارندگی سالانه آن بیـن 250تا 300 میلیمـتر وکـمـتر از 3/1 مـــتـوســط بـــاران ســالانه کـره زمــــین      
می بــاشــد.
 ناحـــیه شمال ایران(گیلان) با 2000 میلیمتر بارندگی ودشت لـوت با چند مـــیلیـمتر بارندگی درسـال به ترتیـب پر بارانترین و کــم بــــاران تـــریــن منــــاطــق کـــشــــور هــســـتـــند.

 -علاوه برموارد فوق ، شرایط اقلیمی ، فاصله از دریا و آبـهای آزاد ،پــــسـتی و بـلندی ها و ارتفاعات و .... از عــوامــل دیـــگـر در مـحـــدودیــت منـــابع آب  کــشورتــوزیع جغرافــیایی نامتناسب بارش ،علاوه بر کــمبود نــسبی بارندگی ، تبخیر آن در کـویر مرکزی ، توزیــع جــریان آب در منـاطـق مختـلف ، تــوزیـع نامتناسب زمانی بـــارش کـه بیـشتر ین بارنـدگـی در مســاحت کم کشور و بیــشتر در فــصــولی است که هــنگام کشت نیســت .
ویژگیهای رودهای ایران برای مصارف کشاورزی و شرب:
         با توجه به وسیع بودن شبکه رودهای کشور ، بعلت بــارندگــی کم اکثر آنهـا و بویژه در ناحـیه مرکزی و جــنوبی ، مـــدتی ازســـال خـــشـک شــده وفـقـط در فــــصــل بـــهـــار پـــر آب مـــی شـــوند.

       -رودهــای دائــمی وپرآب ایــران از کـــوهــهای شــمالی البــرز وکوهـــهــای زاگــرس سـرچـشـمه گـــرفـتـه و بتــرتیــب بــه دریای خزر (مـازنـدران) وخـــلــیـــج فـــارس مــی ریـــزنــد.

-بعضی از رودخانه های مرکزی ایران از زمـیـنهای نمـکـزار وشور عبور کرده و برای کشاورزی مناسب نیستند ، برخی دیگر در زمینهای قابل نفوذ فرورفته وباتلـاقها و مردابـها را  بـوجـود
می آورند.
       رودهــای ایــران از حــیـث جــهــت جــریان به ســه دســته :
1- رودهـــای دائـــمی و پر آب دامـــنه های شـــمالی البرز  
 2- رودهــــــای پـر آب ارتــــــفاعــا ت زاگـــــرس        
 3- رودهـــــای کــــم آب بـیـن البـــــرز و زاگــرس
مشخصات مهمترین رودخانه ها ی حوضه آبریز خلیج فارس و دریای عمان
نام رودخانه    سرچشمه اصلی    طول مسیربه کیلومتر    وسعت حوضه آبگیر به کیلومتر مربع    ارزش اقتصادی     شعبات رود کوچک
1-کارون    زرد کوه بختیاری    890    -    پرآبترین وطولانی ترین رودخانه جلگه خوزستان ،کشتیرانی ،احداث سد    آب قرنک و آب خرسان
2-گاماساب(کرخه)    جنوب شهرستان نهاوند    830    -    جلگه لرستان وکرمانشاهان وخوزستان،احداث سد ،ماهیگیری    ملایر،تویسرکان،قره سو،سیمره
3-جراحی    کوههای شرق خوزستان    438    -    آبیاری زمینهای  جلگه خوزستان ،ماهیگیری،احداث سد    زلال ومارون،شادگان
4-شور ومیناب    کوههای داراب    -    -    آب شیرین ،آبیاری زمینها،ماهیگیری،آشامیدنی    -

مشخصات دریاچه ارومیه ،رودخانه های پیرامون وارزش اقتصادی آن :
       -دریــاچــه ارومــیه گــودال مــستطــیلی شکل در غرب فلات آذربـــایجـــان با جــهت شمالی-جنوبی باعــث جذب آبــهای جــــــاری پیــــرامــــون می شــــود.این دریاچه در ارتـفاع 1275مـــتری از سطح آبـهای آزاد قرارگرفـتـه و وسعت آن 4848 کـــــیــــلــــومـــــتـــــر مـــــربــــــــــع اســـــــــــــــت .

- آب دریاچه ارومیه بسیار شور وتلخ واملاح آن درحدود 26 درصــد است. در وسط دریاچه  حدود 56 جزیره کوچــک وبــزرگ وجـــود داشـــتـــه کـــــه مــعـــروف تـــریـــن آن ((جــــزیــــره اســـــــلـــامـــــی))مـــی بــــــاشــــد
        -چــشمه های آب مــعدنی گوگردی وگازدار قلیایی و نمکی در ارتفاعات پیـــرامون دریاچـــه وجـــود دارد که مصرف بهداشتی ودرمانی دارد.
         خــط کشـــتیرانی بین سواحل وبنادر دریاچه واز جمله شرفــخانه و گلــمانخانه دایر اســت .نوسان سطح آب دریاچه در فصول مختلف سال کـــم و زیــاد می شــود.
      وســعت حـــوضه دریاچه ارومیه حدود50000 کیلومترمربع و همچنین مـــرطوبترین حـــوضه آبریز داخلی ایران (وجود رودخانه های فراوان ) می باشد.
مشخصات مهمترین رودخانه های حوضه آبریز دریاچه ارومیه
نام رودخانه    سرچشمه اصلی    طولرمسیربه کیلومتر    کیفیت آب    بهره وری اقتصادی
تلخه رود (آجی چای)    دامنه جنوبی کوه سبلان     265    شور وتلخ    مصارف اندک کشاورزی،عبوراززمینهای نمکی وشور
زرینه رود     چهل چشمه کردستان    240     آب شیرین     جلگه وسیع آبرفتی ،احداث سد ،پرورش ماهی
سیمینه رود     کوههای سقز وبانه     䦋㌌㏒㧀좈໱琰茞ᓀ㵂Ü    آب شیرین     جلگه وسیع آبرفتی،عبور از شهرمیاندوآب ،پرورش ماهی
مشخصات حوضه های آبریزمرکزی ایران و رودخانه های پیرامون
نام حوضه آبریز    وسعت دریاچه به کیلومتر مربع    موقعیت جغرافیایی حوضه    کیفیت آب     رودهای مهم پیرامون    بهره وری اقتصادی وسایر
دریاچه قم (نمک)    2400    جنوبشرق قم    شور    کرج،قم رود،جاجرود،شور    برداشت نمک،حاصلخیزی خاک،میزان آب در فصول مختلف متفاوت است
باتلاق گاو خونی     30    جنوبشرقی اصفهان    شور    زاینده رود    زمینهای حاصلخیز پیرامون،تغییرات آب درفصول مختلف سال
دریاچه بختگان (نیریز)    -    شمال استهبان    شور    رود کر    حاصلخیزی زمینهای اطراف،تغییرات آب در فصول سال



مــشخــصات دریــای خزر (مازندران)وبهره وری اقتـصادی آن :
       -دریــای خــزر (مـازنــدران یــا کـاسپــیـن )درشـمـال ایران،بـزرگـتریـن دریـاچه روی زمین ،بطول شمالی-جنــوبی 1260 کیلومتر،عرض شـرقی وغربی باریکـترین نقــطــه 200 کیلومترو پهنــترین نقطـه 550 کــیلومتر ،مساحت 424000 کیلومتر مربع ،باقی مـــانده دریـــای قـــدیــم تــتــیـــس مــی بــــاشـــد.

        - نــــــــامـــهــای دیــگــــر آن دریــــای گــیــلان ،گـرگان،قزوین ،طـــبرستان،دیلم،آبسکون،هیرکانی و کاسپین بوده وعمق آن درشــمال 15 مــتر و درجـنوب حدود 1000 متر می رســد.
آب ایـن دریا شوروتلخ (کمتر ازاقیانوسها) وحدود 13  گــرم در هـــزار نمـک دارد.دردهـانه رودخـانه ولـــگا حدود 2 گـرم درهزار،کناره های شرقی وخلیج قره بـغـاز 220 گرم در هـزار می رسـد.
       -سـطـح آب دریـای خـزر پیوســته در حال تغییــر بوده ونوسـانها ی آن تابع فـشار هـوا،تاثیرگـرما وسـرما در آب ،نـزولات جوی ،تبخیر و تعرق ،میزان آب ورودی سالیانه وعــوامــل زمــین شـناســی و..... می باشـــد.
       -براثـر تـغییــرات ســـطح آب دریـای خـزر پدیده هـای جغرافیا یی نظیر جزیره ها، شــبه جزیــره ها،خلیج ها وتالابها و.... ایجادشده اند به شـــرح زیــر:
1- شــبه جزیره میانکاله = جنوبشرقی دریای خزر وبین دریا و خلـیج گـــرگــان بــعـرض متـــوســـط 4 وطــــول65 کیـــلومــترمی باشـد.
2- خلــیج گرگــان =حدود 40کیلومتر وســعت ،محل پـرورش مـــاهـی وخاویار می باشد.
3- مــرداب وتــالاب انـــزلی =حدود 90 کـــیلومتر وســعت و جنوب شــهربـــنــدر انـــزلـــی قـــرار دارد.
نوسانا ت سطح آب دریای خزر
 الف)  عوامل افزایشی :
1-نزولات جوی وتوزیع بارندگی
2- آبهای ورودی رودخانه ها و
بخصوص رود ولگا ،ارس،
سفید رود.
ب) عوامل کاهشی
1-تبخیر  تعرق درفصل گرم سال
2-نفوذ آب در طبقات زمین
3-بستن کانال دن - ولگا
مشخصات سواحل وجزایر خلیج فارس واثرات اقتصادی آن :
      -خلـیج فارس تنها راه دریای ایران با اقیانوسها ی آزاد جهان واز نظر سوق الجـیشی اهمیت زیــادی دارد. زمینهای کرانه های شمالی خلیج فارس درهرسـال حدود 50 مـتر درآب دریا پیش روی دارد و ازمـقـدار وسعت آبها کاسـته می شــود.
       -آب وهــوای منــطقه خلیج فارس در فصل زمـستان ملایم وتا اندازه ای مطـبوع ودر فـصـل تابستـان گرم ودر بعضی اوقات بـسـیار سـوزان و آمیخته با رطـــوبــت نـســــبی طـــاقـــت فــرســا مــوسـوم به شرجی می باشد.
         - کــم آبی یکی ازمشکلات مهم کشورهای حوضه خلیج فارس بوده وجهت حل کم آبی با حفرچاه های عمیق ،ایجاد سد ولوله کشی آن ونیز شیرین کردن آب شور اقدام شده است .
-وسعت خلیج فارس حدود 225000 کیلومتر مربع وبوسیله تنگه هرمز به دریای عمان ارتباط دارد.طول آن 900 کیـلومـتر وعرض آن بین 56 تا 288 کیلو متر متغیر می باشد.
            - عمق خلیج فارس بطورمتوسط بین 40 تا 50 متر و ژرفتـرین نقطه آن در نقطه آن درتـنـگـه هـرمـزبه 100 مـتر می رسد.
        - عمق معمولی در منطقه ساحلی بین 18 تا 20 متر بوده وسواحل خلیج فارس عموما مسطح هستند وجریانهای بـزرگ رودخـانـه ای دجـلـه وفــرات وکــارون بـدان مـی ریــزنــد.
        آب و هـوای منطقه خـلیج فارس در فــصـل زمـستان مـلایم و تـا انـدازه ای مطبوع و در فصل تابـستان گــرم و در بعــضـی اوقــــات بـســیار سـوزان و آمیخـته بـا رطـوبت نـسبی طاقت فرسا موسـوم به شرجی می باشد .
         کــم آبـی یکـی از مـشکلات مهم کـشورهای حـوضه خـلیـج فـارس بوده و جهت حل کم آبی با حـفر چـاهـهای عـمیق ،ایجاد سد ولوله کـشی آن ونیز شــیــرین کــردن آب شــور اقــدام شــده اســت .
-نواحی کوهستانی کـشور گـرچـه بـرای فـعالیـتـهای کــشـاورزی نامــناسـب است ،درصورت اعـمال مدیریت صحـیح درجـهت حفاظت وبهره برداری از پـوشـش گــیـاهی ،پـتانسیل مناسبی بـرای فـعالیتهای دامداری ودامپروری ،پـتانسیلهای تـولید بــرق،بــهره بـتـرداری از مـــعــــادن،صــــنـــعــــت  ،گـردشگری(توریسم)،ایجاد پارک مـلی جهت حـفاظت از مـیراث طبیعی و فرهنگی و... از اهــمــیــت خــاصــی بـرخــوردار اســـت.

مناطق اقلیمی

تأثیر متقابل تابش آفتاب، جو و نیروهای گرانشی، توام با توزیع نامتعادل توده‌های خشکی و دریا تقریبا بی‌نهایت اقلیم مختلف ایجاد می‌کند. اما به هر حال مناطقی را می‌توان تشخیص داد که از نظر شرایط اقلیمی مشابه‌اند . آشنایی با چگونگی و محل این مناطق برای طرح اهمیت دارد چون این مناطق نشان دهنده مشکلاتی هستند که احتمالا طراح با آنها مواجه است.

حدود مرزی مناطق اقلیمی را نمی‌توان بطور دقیق ترسیم نمود چون یک منطقه اقلیمی به مرور تقریبا بطور نامحسوب به اقلیم بعدی منتهی می‌شود. تشخیص منطقه اقلیمی، یا محدوده انتقالی بین دو منطقه یک محیط مسکونی بخصوص آسان است.

بررسی حاضر به اقلیمهای گرم و مرطوب اختصاص دارد. تقسیم‌ اقلیمهای گرم و مرطوب به مناطق اقلیمی را بایست به عنوان یک وسیله ارتباط مورد نظر داشت. این تقسیم‌بندی «کدی» است که اطلاعات فراوانی را برای آنها که با آن آشنایی بیان می‌نماید. سودمندی این تقسیمات با افزایش تعداد افرادی که آن را قبول کرده و مورد استفاده قرار می‌دهند افزایش می‌یابد.

اقلیم گرم و مرطوب

اقلیمهای گرم و مرطوب در کمربندی نزدیک به خط استوا که از 15 درجه عرض جغرافیایی شمالی تا 15 درجه جنوبی وسعت دارد یافت می‌شوند. شهرهایی که در این منطقه اقلیمی قرار دارند عبارتند از لاگوش،‌ مامبوس ، کلمبو ، سنگاپور، جاکارتا، کیتو و پرنام بوکود، شکل /// نمودار اقلیمی مامبوس را نشان می‌دهد.

تغییرات فصلی شرایط اقلیمی در طول سال کم است مواقعی با باران کم یا زیاد و وقوع باد شدید و توفانهای توام با صاعقه تنها علایم تغییرات موجود هستند

دمای هوا یعنی دمای خشک در روز و در سایه بطور متوسط به 27 با 32 درجه سلسیوس می‌رسد اما گاهی از 32 درجه هم تجاوز می‌کند. متوسط حداقل دمای هوا در شب بین 21 و 27 درجه سلسیوس متغیر است. دامنه نوسان روزانه و سالانه دمای هوا هر دو بسیار کم است . رطوبت یعنی رطوبت نسبی و در اکثر اوقات تقریبا 75 درصد است اما ممکن است بین 55 تا تقریبا 100 درصد متغیر باشد فشار بخار بین 2500 تا 3000 نیوتن بر متر مربع باقی می‌ماند بارندگی در تمام طول سال زیاد است و عموما در چند ماه پی در پی شدید‌تر می‌شود مقدار بارندگی سالانه ممکن است از 2000 تا 5000 میلیمتر تغییر نماید و ممکن است در مرطوب‌ترین ماه از 500 میلیمتر هم تجاوز کند در هنگام وقوع طوفانهای شدید،‌ میزان بارندگی ممکن است برای مدت کوتاهی به 100 میلیمتر در ساعت برسد وضعیت آسمان تقریبا در تمام سال ابری است پوشش ابر 60 تا 90 درصد میرسد آسمان می‌تواند پرنور باشد و روشنایی آن به cd/m2 7000 می‌رسد هنگامی که آسمان از ابر نازکی پوشیده است یا در مواقعی که خورشید بدون پنهان شدن ستون سفیدی از ابرهای متراکم را منور می‌سازد مقدار روشنایی آن بیشتر از این هم می‌شود وقتی آْسمان پوشیده از ابرهای ضخیم باشد هوا تاریک بوده، روشنایی آن به cd/m2 850 یا کمتر میرسد.

قسمتی از اشعه خورشید منعکس شده و جزئی به وسیله ابرها یا بخار آب موجود در جو پراکنده می‌شود بنابراین اشعه که به زمین می‌رسد اشعه پراکنده اما قوی است و ممکن است باعث درخشندگی ناراحت کننده‌ای بشود ابرها و بخار آب موجود در هوا در شب نیز از بازتاب اشعه از زمین و دریا به آسمان جلوگیری نمود یا مقدار آن را کاهش می‌دهند به همین دلیل اتلاف حرارت جمع شده به سادگی صورت نمی‌گیرد.

سرعت بادها معمولا کم و اما امکان وقوع بادهای شدید در هنگام بوران وجود دارد.

به دلیل وفور بارندگی و بالا بودن دمای هوا گیاهان به سرعت می‌رویند و کنترل آنها مشکل است. خاک قرمز عمدتا از نظر کشاورزی ضعیف است مواد آلی مورد نیاز گیاهان و نمکهای معدنی در آب حل شده از محل شسته می‌شوند آب زیرزمینی معمولا بالاست و زمین ممکن است خیس باشد نور بسیار کمی از سطح زمین منعکس می‌شود.

خصوصیات ویژه : رطوبت بالا باعث رشد سریع علف و خاکهای گیاه دار (کپک) و زنگ زدگی و فرسودگی می‌شود. مصالح ساختمانی آلی به سرعت پوشیده می‌شوند پشه و سایر حشرات فراوانند توفانهای رعد و برق اغلب با تخلیه بار الکتریکی هوا با هوا توام هستند.

سرپناه برای اقلیمهای گرم و مرطوب

طبیعت اقلیم

اهداف فیزیولوژیکی

فرم و پلان

فضاهای خارجی

بامها و دیوارها

جریان هوا و بازشوها

تهویه

سرپناه سنتی

اقلیم جزایر گرم و مرطوب

سرپناه برای اقلیم‌های گرم و مرطوب

طبیعت اقلیم

برجسته‌ترین ویژگیهای این اقلیم شرایط گرم و چسبنده و وجود رطوبت دائمی است. دمای هوا بطور متوسط بالا و بین 21 تا 32 درجه سلسیوس و نوسان آن در شب و روز کم است. این دما به ندرت از دمای پوست در حالت عادی تجاوز می‌کند.

رطوبت هوا در طول تمام فصول سال بالاست. ابر غلیظ و بخار آب موجود در هوا چون فیلتری در مقابل تابش مستقیم آفتاب عمل می‌کنند. در نتیجه تابش مستقیم آفتاب تقلیل می‌یابد و بیشتر آن بصورت پراکنده تابیده می‌شود. اما در عین حال ابرها در شب از بازتاب حرارت زمین جلوگیری می‌کند.

اهداف فیزیولوژیکی

چون دمای هوا دایما به دمای پوست خیلی نزدیک است اتلاف حرارت از بدن به هوا، از طریق همرفت و هدایت جزئی است.

برای رسیدن به آسایش فیزیکی لازم است مقداری حرارت (حداقل به اندازه سوخت و ساز بدن) از بدن به محیط اطراف دفع شود. در هوا خیلی مرطوب، تبخیر مقدار کمی از عرق بدن لایه‌ای از هوا اشباع شده در اطراف بدن ایجاد می‌نماید که بطور موثری از ادامه تبخیر جلوگیری می‌کند و در نتیجه مانع از آخرین وهله دفع حرارت بدن می‌شود. این لایه از هوای اشباع شده را می‌توان با جریان هوا از اطراف بدن دور نمود. بنابراین با ایجاد جریان هوا نه تنها در داخل ساختمان بلکه در اطراف بدن ساکنین می‌توان تا حدودی آسایش ایجاد نمود این امر در واقع تنها راه بوبد بخشیدن شرایط حرارتی است.

چون در شب هوا به مقدار قابل توجهی خنک نمی شود. دمای سطح دیوارها و بام‌ با هم مساوی و به اندازه دمای هوا می‌شوند جریان یافتن هوای خارج به داخل ساختمان نیز این یکسان‌سازی دما را تسریع می‌نماید. چون دمای سطوح به دمای پوست نزدیک است اتلاف حرارت بدن از طریق تابش قابل چشم‌پوشی خواهد بود. ا ما در هر صورت لازم است از کسب حرارت از خورشید و از آسمان جلوگیری به عمل آید.

فرم و پلان

از آنجا که جریان هوا تنها راه بهبود بخشیدن شرایط حاد اقلیمی است ایجاد آن برای تامین آسایش در فضاهای داخلی حیاتی است لذا می‌بایست ساختمان رو به نسیمها باز شود و جهت استقرار آن طوری باشد که از کلیه نسیمهای موجود استفاده نماید کوتاهی در انجام چنین امری باعث می‌شود فضاهای داخلی ساختمان همیشه گرم‌تر از فضاهای سایه‌دار خارجی که در معرض جریان هوا هستند، شوند. در این نوع اقلیم پلان ساختمانها شکلی کشیده و باز دارد و شامل اتاقهایی تنها در یک ردیف است تا امکان کوران در فضای داخلی را بوجود آورد. این اتاقها می‌توانند از ایوانهای سرپوشیده یا راهروهایی که در عین حال سایه هم ایجاد می‌نمایند قابل دسترسی باشند بازشو درها و پنجره‌ها تا آنجا که ممکن است بزرگ هستند و یا می‌بایست این چنین باشند تا مسیر ازادی برای جریان هوا ایجاد نمایند. گروههای ساختمانی نیز از هم جدا هستند پلانهای گسترش یافته در جهت محوری عمود بر جهت بادهای غالب مقاومت اندکی در مقابل جریان هوا ایجاد می‌نمایند و در نتیجه راه حل مناسبی هستند.

اگر ردیفهایی از ساختمان سر هم قرار گیرند، جریان هوا در داخل ساختمانهای پشت به باد بطور قابل توجهی به وسیله ردیف اول ساختمانها کاسته می‌شود.

پوشش گیاهی زمین باعث می‌شود افت وزش باد در این سطوح بیشتر از افت باد در زمین باز شود. یعنی پوشش گیاهی مانع از حرکت هوا در نزدیکی زمین می‌شود و اغلب لازم است ساختمان بر روی پیلوتی قرار بگیرد تا بدین طریق ساختمان از هوای راکد یا آرام سطح زمین دور باشد و جریان هوای شدید‌تری کسب نماید. ( شکل 153) خود زمین هم دمای مساوی دمای هوا به دست می‌آورد بنابراین در هر صورت هدایت حرارت از ساختمان به زمین غیر قابل توجه است.

تابش آفتاب در این اقلیم گرچه نسبت به اقلیم گرم و خشک شدت کمتری دارد اما به هر صورت منبع قابل توجهی از حرارت به حساب می‌یاد و باید از ورود آن به ساختمان جلوگیری نمو. در اقلیم گرم و خشک ، تابش آفتاب غالبا بطور مستقیم صورت می‌گیرد و زاویه سایه را می‌توان به طور دقیق تعیین نمود.  اما در اینجا بیشتر تابش به صورت پراکنده است و از تمام جهات آسمان می‌تابد بنابراین در مناطق گرم و مرطوب سایه بانها باید پوشش بیشتری ایجاد نمایند تا آنکه نه تنها خورشید بلکه قسمت بیشتری از آسمان را بپوشانند از طرف دیگر، بازشوها در این اقلیم‌ خیلی بزرگتر از بازشوها در اقلیم گرم و خشک هستند. پس به هر دو دلیل سایه بانها در این اقلیم باید بزرگتر باشند. خصوصیات عمده ساختمان در اقلیم گرم و مرطوب باز بودن و در سایه بودن است.

در سایه قراردادن کلیه سطوح عمودی چه بازشوها و چه دیوارهای یکپارچه هر دو مفید خواهد بود. در صورتی که ارتفاع ساختمان کوتاه در نظر گرفته شود انجام چنین کاری بسیار ساده‌تر خواهد بود در اکثر موارد بام ساختمان از دیوارها جلوتر آمده و پیش آمدگی وسیعی ایجاد می‌نماید. چنین پیش‌آمدگیهایی سایه مورد نیاز جهت سطح بازشو و دیوارها را تامین می‌کند.

از نقطه نظر کسب حرارت خورشید بهترین جهت استقرار ساختمان آن است که محور طولی ساختمان در جهت شرقی – غربی قرار گیرد. اغلب ممکن است این ترتیب قرار گیری با جهت مورد نیاز در رابطه با وزش باد مغیر باشد چنین مغایرتی را می‌بایست در هر مورد خاص بطور جداگانه مورد تجزیه و تحلیل قرار داد. زیرا هیچ قانون کلی که تمام موارد را در برگیرد وجود ندارد. لازم به یادآوری است که در هر صورت وضعیت هندسی خورشید را نمی‌توان تغییر داد اما کاربرد ماهرانه عناصر ساخته شده در خارج ساختمان مثل شبکه‌هایی از دیوار یا حتی پیش آمدگی بام ساختمان می‌تواند جهت حرکت باد را تغییر دهد.

در مورد ساختمانهای کوتاه که دیوارهای آن زیاد آفتابگیر نیستند تعیین جهت استقرار ساختمان در رابطه با وزش باد اهمیت بیشتری دارد اما در مورد ساختمانهای مرتفع عکس قضیه صادق است و اجتناب از تابش عامل تعیین کننده به شمار می‌آید.

برای مطالعه کامل مطلب فوق،ذیلا ادامه مطلب را کلیک کنید

برچسب‌ها: تازه های اقتصادی, تازه های علمی, تازه های اجنماعی, فرهنگی و ورزشی در اقتصاد مرند

ادامه مطلب...

 

ادامه مطلب...