پول الکترونیکی چیست ؟

از آنجايی‌که پول الکترونیکی همچنان در مراحل اولیه‌ي پیشرفت است، هنوز تعریف واحدی از پول الکترونیکی وجود ندارد و اشخاص مختلفی پول الکترونیکی را به روش‌های متفاوتی تعریف کرده و توضیح داده اند. جامعه‌ي اروپا در پیش نویس دستورالعمل خود، پول الکترونیکی را بدین‌گونه توصیف نموده است:

الف- بر روی قطعه‌اي الکترونیکی همانند تراشه‌ي کارت و یا حافظه‌ي کامپیوتر به صورت الکترونیکی ذخیره شده است.

ب- به عنوان یک وسیله‌ي پرداخت برای تعهدات اشخاصی غیر از مؤسسه‌ي صادر کننده، پذیرفته شده است.

ج- بدین منظور ایجاد شده است که به عنوان جانشین الکترونیکی برای سکه و اسکناس در دسترس و اختیار استفاده کنندگان قرار گيرد

د- به منظور انتقال الکترونیکی وجوه و پرداخت‌های با مقدار محدود ایجاد شده است.

مشاور امور مصرف کنندگان فدرال رزرو آمریکا، پول الکترونیکی را به این عنوان توصیف نموده است : پولی است که به صورت الکترونیکی حرکت کرده و به گردش درمی آید و می تواند به صورت کارت هوشمند و یا کارت‌هایی که در آن‌ها ارزش ذخیره شده، یا کیف پول الکترونیکی ارايه شود. همچنین می تواند در پایانه‌ي فروش استفاده شده و یا بدون دخالت هیچ شخص دیگری و مستقیماً به صورت شخص به شخص مورد استفاده قرار گیرد و نيز می تواند از طریق خطوط تلفن به سوی بانک‌ها و یا دیگر ارايه دهندگان خدمات یا صادرکنندگان (پول الکترونیکی) به حرکت درآمده و یا خرج شود.

از تعریف و توصیف بالا می توان نتيجه گرفت که پول الکترونیکی یک مکانیسم پرداخت ارزش ذخیره شده یا پیش پرداخت شده است که در آن مقداري از وجوه یا ارزش که برای مصرف کننده قابل استفاده است در یک وسیله و قطعه‌ي الکترونیکی ذخیره شده و در تصرف مشتری است. ارزش الکترونیکی توسط مصرف کننده و مشتری خریداری می شود و هر بار که مستقیماً به دستگاه‌های دیگر متصل شود و یا مصرف کننده از دستگاه استفاده کند تا از طریق پایانه‌ي فروش و یا حتی از شبکه های کامپیوتری همانند اینترنت خریدی را انجام دهد، از موجودي آن کاسته مي‌شود

برخلاف بسیاری از کارت‌های تک منظوره‌ي پیش پرداخت شده (همانند کارت‌های تلفن)، محصولات پول الکترونیکی به این منظور طراحی و تولید می شوند که مورد استفاده‌ي عموم واقع شوند و وسایل چند منظوره ای برای پرداخت محسوب مي‌شوند. پول الکترونیکی هم کارت‌های پیش پرداخت شده (گاهی اوقات کارت هوشمند یا کیف پول الکترونیکی نامیده می شود) و هم محصولات نرم‌افزاری پیش پرداخت شده را که از شبکه های کامپیوتری نظیر اینترنت استفاده می کنند (بعضاً به عنوان پول نقد الکترونیکی هم نامیده می شوند) شامل می شود. رايج‌ترین محصولات، محصولات مبتنی بر کارت هستند. صنایع پیشرو در این زمینه Visa , Mondex هستند، اما امروزه طیف وسیعی از این محصولات به عموم عرضه شده اند همانند Cybercash-Emoney mail-Paypal-Proton و غیره . ویژگی‌های کلیدی پول الکترونیکی   ویژگی‌های اصلی پول الکترونیکی عبارتند از :

اولاً : ارزش بر روی قطعه و یا وسیله‌ي الکترونیکی و به صورت الکترونیکی ذخیره می شود. محصولات گوناگون از لحاظ اجرای تکنیکی متفاوت هستند. در پول الکترونیکی مبتنی بر کارت، یک قطعه‌ي سخت افزاری کامپیوتری که مخصوص بدان و قابل حمل بوده و نوعاً یک ریزپردازنده است، در یک کارت پلاستیکی جای داده شده در حالیکه در پول الکترونیکی مبتنی بر نرم افزار، از یک نرم افزار تخصصی و مخصوص که بر روی کامپیوتر شخصی نصب شده، استفاده می شود. ثانیاً : ارزش موجود در پول الکترونیکی به چند طریق و به صورت الکترونیکی منتقل می شود. برخی از انواع پول الکترونیکی امکان انتقال موازنه‌های الکترونیکی را مستقیماً از یک مصرف کننده به دیگری و بدون دخالت شخص ثالث (همانند صادر کننده‌ي پول الکترونیکی) فراهم می آورند و آنچه که بیشتر متداول و مرسوم است آن است که تنها پرداخت‌های مجاز و ممکن، پرداخت از مصرف کننده به تاجر و همچنین امکان باز خرید ارزش پول الکترونیکی برای تجار است. ثالثاً : قابلیت انتقال، محدود به معاملاتی است که سابقه‌ي آن‌ها ثبت و ضبط شده باشد. در اكثر روش‌ها و رویه های محصول، برخی از جزيیات معاملات بین تاجر و مصرف کننده در یک پایگاه داده‌ي مرکزی ثبت و ضبط می شود که قابل نمایش دادن و ارايه هستند. در مواردی که معاملات به طور مستقیم بین مصرف کنندگان امکان‌پذیر باشد، این اطلاعات بر روی دستگاه شخصی مصرف کننده ضبط می شود و تنها هنگامی می تواند از طریق دستگاه مرکزی نمایش داده شده و ارايه شود که مصرف کننده از طریق اپراتور (عامل طرح) پول الکترونیکی قرارداد بسته باشد رابعاً : تعداد شرکا و طرفینی که به نحو کار کردی و مؤثر در معاملات پول الکترونیکی دخیل و درگیر هستند، بسیار بیشتر از معاملات قراردادی است. عموماً در معامله‌ي پول الکترونیکی، چهار دسته از افراد دخیل هستند: صادر کننده‌ي ارزش پول الکترونیکی، اپراتور شبکه، فروشنده‌ي سخت افزارها و نرم افزارهای خاص و ویژه، نقل و انتقال دهنده و تسویه کننده‌ي معاملات پول الکترونیکی. صادر کننده‌ي پول الکترونیکی مهمترین شخص در این میان است در حالی‌که اپراتور شبکه و فروشنده، ارايه كنندگان خدمات فنی هستند و نهادهای انتقال دهنده و تسویه کننده‌ي پول الکترونیکی، بانک‌ها و یا شرکت‌هایی با ماهیت بانک هستند که خدماتی را ارايه می دهند که مشابه با خدماتی است که برای دیگر ابزارهای پرداخت بدون پول نقد نيز ارايه می شود. خامساً : موانع فنی و اشتباهات انسانی می تواند اجرای معاملات را مشکل و یا غیر ممکن سازد درحالی‌که در معاملات مبتنی بر کاغذ چنین مشکلی با این حجم وجود ندارد. فکر می‌کنید از چه زمانی در ایران خريد اينترنتي قابل اجرا باشد؟ ما در زمینه‌ي پرداخت الکترونیکی یا اینترنتی از چند سال پیش کارمان را با بانک سامان شروع کرده‌ایم. يكي از مهمترین دستاوردهایی که در حال حاضر وجود دارد، مربوط به بحث بانک اینترنتي است، به طوری که شما بتوانید عملیات بانکی به راحتی و بدون نیاز به حضور در شعبه انجام بدهید. یعنی علاوه بر اطلاع رسانی، دريافت صورت حساب و موجودي، بتوانید تبادل‌ الكترونيكي پول را نيز اجرا کنید. به عنوان مثال درخواست وام يا چک را بتوانید در اينترنت انجام دهيد يا عملیات کارت را آنجا ثبت کنید. به طور كلي یک دروازه‌ای برای ورود به دنیای تجارت الکترونیکی( E-Commerce) فراهم شده‌است. در کنار این خدمات، ما بحث پرداخت اینترنتی را باپیاده سازی دو استاندارد مختلف برای پرداخت‌هاي خرد و کلان به انجام رسانده‌ايم. در مورد پرداخت‌هاي خرد قاعدتا سهولت و سادگی استفاده خیلی مهم است و امنیت در اولويت دوم اهميت مي‌با‌شد. البته بیمه در کنار این قضیه لازم است، اما بیمه‌ي مربوط به آن هم خیلی سنگین نیست. بحث ديگر در مورد پرداخت‌های کلان است كه بیشتر در مورد معاملات بين سازمان‌هاي تجاري با يكديگر(B2B) و يا بين سازمان‌هاي تجاري با دولت (B2G) و يا بين دولت‌ها با يكديگر(G2G)براي تبادل مبالغ زياد مي‌باشد، يعني مبالغ بالای چند صدهزار تومان یا چند میلیون تومان. در اين سطوح، دیگر اشخاص، کمتر درگیر هستند و بیشتر شرکت‌ها لازم دارند که ارتباطات مالی خودشان را انجام دهند. در اين پروتكل امنیت اولويت اول است و عدم انکار طرفین در انجام معامله اصل اساسي است. یعنی در دنیای مجازی یا اینترنت، ثبت سوابق و کار بايد به گونه‌اي انجام شود که هیچ کس نتواند درستي آن را انکار کند. پروتکل مشهوری که در اين زمينه در تمام دنیا وجود دارد، «ست» (Set) است که ما شكل ساده شده‌ای از این پروتکل را اجرا کرده‌ایم. این دو نرم افزار در حال حاضر در بانک سامان عملیاتی شده‌است . تا كنون در سطح كشور نزدیک به 60 مورد عقد قرارداد انجام شده و به زودی ارایه‌ي خدمات خرید یا فروش مجازی شروع می‌شود. این خدمات در حال حاضر با كارت بانك سامان در حال اجرا و قابل توسعه به عملیات کارت‌های عضو شتاب نيز مي‌باشد. البته ما اين خدمات را با كارت‌هاي عضو شتاب شروع و به صورت آزمایشی هم چند هفته راه‌اندازی کردیم، اما متاسفانه به خاطر نگرانی از عدم امنیت کافی در زیرساخت کارت‌هاي بانک‌هاي بزرگ و واکنش منفی چند بانک دولتی به توصیه‌ي بانک مرکزی به طور محدود تا زمانی که در یک کمیته‌ی خاص در بانک مرکزی ضرورت‌های بستر امنیتی برای بانک‌ها تدوين و ارایه شود، متوقف شده‌است. در زماني كه بانک‌ها در يك زمان‌بندی منطقی این امنیت را اجرا بکنند، این خدمات را به صورت یک کار فراگیر مي‌توانیم انجام دهیم. من می‌توانم قول بدهم که ظرف 3-2 ماه آینده شرکت‌های بسیار زیادی خواهیم داشت که این سرویس را به مردم ارایه خواهند کرد.