تصاویری زیبا از شهر اولین ها تبریز قهرمان

قونقا یا تراموا گونه ای از قطار شهری است كه ۱۷۵ سال قبل ابتدا در اتریش و به طور همزمان در روسیه به كار افتاد. سپس در سراسر دنیا متداول شد. مكانیزم این وسیله نقلیه جمعی در سراسر دنیا یكسان بود، تنها تفاوت آنها در شكل ظاهری شان خلاصه می شد. در تبریز كه نخستین شهری در ایران بود كه صاحب چنین سیستم حمل و نقل شهری شد و راه اندازی آن به حدود دوران جنگ جهانی اول سال ۱۲۸۰ شمسی باز می گردد ، این تراموا به همت و پایمردی قاسم خان والی كه بعدها نخستین شهردار تبریز شد در تبریز به راه افتاد. همزمان با راه اندازی قونقای تبریز ،تحولی بزرگ در حمل و نقل این شهر به وجود آمد.


«قونقاباشی» نام محل و میدانی در تبریز است كه در ضلع جنوب غربی باغ گلستان در اول خیابانی واقع شده است كه منتهی به ایستگاه راه آهن می شود. این میدان مبدا حركت تراموا بود. خط واگن اسبی تبریز ، برای انتقال مسافران از شهر به »واغزال« (ایستگاه راه آهن) ، كه در بیرون از شهر و در سمت غرب قرار داشت احداث شده بود . واغزال ، نام روسی ایستگاه راه آهن تبریز - جلفا است كه در فاصله سال های ۱۲۹۵-۱۲۹۰ ش(۱۹۱۶-۱۹۱۱ م) ، با سرمایه بانك اسقراضی روس احداث شد . واژه های »قونقا باشی« و »واغزال« هنوز هم در گفتگوی روزمره مردم تبریز به كار می رود. از این پس تبریزی ها هر وقت از میدان قونقا عبور كنند تبلور یاد و خاطره گذشته میدان را با استناد به هویت تاریخی آن خواهند دید...
خاطره ای زیبا را از شانه های تاریخ بر تعلق خاطری عمیق از گذشتگان خویش بر میدانی می نگریم كه روزی چشمان منتظر، هیجانی تازه بر عبور پرغرور اسبانی، پیشاپیش واگنی كوچك، سایش چرخ ها را تجربه می كردند. اولین وسیله نقلیه عمومی در سال ۱۲۸۰ در میان مردمی صمیمی نقطه آغاز خویش را برتجلی تعریفی جدید بر فضای شهر پشت سر می گذارد. تداوم ریل ها، چرخش دور میدان، كودكانی پر هیاهو كه همبازی جدید خویش را صدا می زنند.
همه و همه حاكی از القای زندگی دوباره به میدان می باشند. تعریف نو بر مسیرهای حركتی، نوع دسترسی ها حتی تبیین هویتی جدید بر این قسمت از شهر بر تعلق خاطر افراد می افزاید. نمادی متحرك كه سلسله فعالیت های جدیدی را در اطراف مسیر تعریف می كند. به نام اولین تراموای ایران این میدان «قونقا» نام گذاری می شود. یك قرن می گذرد و یاد و خاطره میدان كمرنگ تر می شود، ولی با همكاری شهرداری منطقه یك تبریز به دستان توانای استاد احدحسینی خاطره ها زنده می شوند. در میان چندین پیشنهاد مختلف در قالب هایی انتزاعی تراموایی قدیمی در تداوم مسیر میدان قونقا همراه مسافران خود گذشته ای نه چندان دورتر را با حسی جدید و ساختاری متفاوت بر ذهنیات مردم تكرار می كند.
خدمتی بزرگ بر تداوم رد پای گذشتگان بر پهنه شهر، حسی جدید را بر درك فضای میدان و جداره جنوبی پارك باغ گلستان بر جمعیتی كه می گذرند با تعلق خاطری عمیق به مجسمه قونقا می نگرند، دیدی نوستالوژیك بر یك قرن گذشته، كه در عین سادگی خویش مفاهیمی از تاریخ فرهنگ مردم تبریز را به روایتی شیرین نقل می كند. مردمی كه در این ضلع حركت می كنند دستفروشان و دوره گردانی كه این مسیر را جهت فعالیت خویش انتخاب می كنند.
مطالعه اتفاقات رویدادهای تاریخی هر كدام از مناطق قدیمی شهر، تحلیلی دقیق و تصمیم گیری مناسب بر میادین گذرگاه ها، در عین اینكه نقش نمادی ساده را بر عهده می گیرند، می توانند ما را دوباره زنده كنند.
تاثیر عمیق بر فضاهای جدید شهری حتی بر حال و هوای مردمی كه مقتضیات زندگی مدرن آنان را به انزوا كشانده است، فضاهای جمعی مختلفی كه در گوشه كنار میدان در حال شكل گرفتن هستند همه حاكی از نیاز جدید به كاربری های متفاوت در كناره های میدان است.
كشیدگی خیابان امام خمینی از چهارراه شریعی به باغ گلستان، محور فرهنگی هنری شهر تبریز را در مجاورت سینماها و محله تاریخی پاساژ یادآور می شود. جنگ جهانی دوم، ورود ملت های اروپایی، شكل گیری فضاهای جمعی جدید همچون اولین تئاتر شهر، (ساختمان اسكلت فلزی تبریز) مدرسه فرانسوی ها و بزرگترین كلیسای شهر (كلیسای حضرت مریم) بستری مناسب برای رشد اندیشه و هنر در شهر تبریز ایجاد می كند. به خصوص دهه های ۴۰ و۵۰ اوج رونق باغ گلستان و محافل بحث گفت و گوی قشر فرهیخته شهر تبریز بوده است. شاید غایتی لازم بود بر تداوم فضای فرهنگی شهر كه رفته رفته ما را به وقایع خاطرات گذشته رهنمون شود.
حركتی ساده و پر معنا كه می تواند در مناطق مختلف شهر نیز به اجرا درآمده و در شكل گیری تعریف فضای اجتماعی، اقتصادی جامعه نقش مهمی را ایفا كند.
"احد حسینی" كه یكی از مجسمه‌سازان كشورمان است، مجسمه‌ی "قونقا" را در آخرین ماه‌های دهه‌ی هفتاد در تبریز ساخت. خیابانی كه این مجسمه را اكنون در خود جای داده، بلوار امام خمینی نام گرفته است كه یك سرش به چهار راه شهناز می‌رسد و از طرف دیگر نیز تا راه‌آهن امتداد دارد.
"قونقا" كه یك كلمه‌ی روسی است، به معنای واگنی روی ریل است كه با اسب كشیده می‌شود. محلی كه این مجسمه در آن واقع است نیز هم‌اكنون با نام "قونقاباشی" یا همان میدان قونقا خوانده می‌شود. در واقع در سال‌های حضور روس‌ها در تبریز، این شهر ریل آهنی‌ای داشته كه واگنش با اسب كشیده می‌شد و روس‌ها از آن برای حمل اسلحه و مهمات استفاده می‌كردند. ساختن این مجسمه نیز به بهانه‌ی افتتاح نخستین راه‌آهن ایران در تبریز به احد حسینی سپرده می‌شود و این هنرمند نیز با ظرافتی ستودنی، "قونقا" را از فایبرگلاس می‌سازد.
این هنر دست احد حسینی سال‌هاست كه سربلند و مقاوم در چهارفصل سالِ شهر تبریز، خود را به مردمك چشم عابران پیاده یا سواره‌ی این شهر می‌كوباند.
عكس بالا از علی‌حامد حق‌دوست، عكاس جوان تبریزی است. اطلاعات این پست را نیز غلامرضا رزمی، شاعر جوان تبریزی در اختیارم گذاشت.

منبع:http://forum.gigapars.com